Procedury sądowe nie należą do najprostszych. Stąd też dosyć ryzykowanym jest występowanie w postępowaniu sądowym bez profesjonalnego pełnomocnika. Jak jednak wiadomo, każda usługa ma swoją wartość, toteż adwokaci czy radcowie prawni nie pracują za darmo. Każdy prawnik posiada własny cennik usług, jednakże minimalne kwoty występowania w procedurze sądowej wyznaczają specjalne rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.
W przypadku gdy danej osoby nie stać na pełnomocnika z wyboru, a jej wiedza nie pozwala na samodzielne reprezentowanie swojej osoby, należy złożyć wniosek o przyznanie pełnomocnika z urzędu.
Ustawodawca w Kodeksie postępowania cywilnego przewidział możliwość ustanowienia adwokata lub radcy prawnego dla osoby fizycznej i osoby prawnej niezwolnionej od kosztów sądowych.
Aby uzyskać pomoc adwokata lub radcy prawnego, konieczne jest aby strona złożyła wniosek o przyznanie pełnomocnika z urzędu. Sąd w tym wypadku nie ma możliwości działania z urzędu, przy czym może on pouczyć stronę zwolnioną od ponoszenia kosztów sądowych na celowość wystąpienia z takim wnioskiem.
Pełnomocnika z urzędu – podstawa prawna
Przyznanie pełnomocnika z urzędu ma swoje umocowanie w art. 117 KPC . Z wnioskiem może wystąpić osoba, którą sąd zwolnił od konieczności ponoszenia kosztów sądowych w całości lub w części.
Natomiast strona niezwolniona od kosztów sądowych może złożyć rzeczony wniosek nawet, gdy nie była zwolniona od kosztów, lecz nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Wniosek nie podlega żadnej opłacie, może być złożony bezpośrednio na biurze podawczym sądu lub nadany pocztą.
Obowiązku składania powyższego oświadczenia nie posiada strona, która uprzednio była zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub w części. Formularz wraz z omówieniem znajduje się TUTAJ.
Wniosek w omawianym przedmiocie wymaga od sądu rozważenia celowości udziału pełnomocnika w sprawie. Uznanie przez sąd, że udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie jest potrzebny, nie podlega ponownej ocenie.
Orzeczenie w tym przedmiocie jest dla sądu wiążące i nie może on w tej samej sprawie zmienić swej decyzji, o ile nie nastąpiła zmiana okoliczności stanowiących przesłanki przyznania stronie adwokata z urzędu. Co istotne w zakresie zmiany orzeczenia sąd działa z urzędu i nie jest związany stanowiskiem samej strony, choćby oświadczyła ona, że zrzeka się pomocy ustanowionego dla niej pełnomocnika.
„Niedopuszczalność wniosku o uchylenie postanowienia przyznającego adwokata z urzędu nie pozbawia strony możności starania się o zmianę wyznaczonego dla niej przez radę adwokacką adwokata, przy czym stanowisko strony w tej mierze może stanowić ważny powód do złożenia przez tego adwokata wniosku o zwolnienie go od obowiązku zastępowania strony w procesie, w myśl art. 118 § 2 KPC. W takim jednak wypadku rada adwokacka, zwalniając adwokata, wyznaczy jednocześnie innego adwokata.”
Przyznanie pełnomocnika z urzędu – co daje profesjonalny pełnomocnik?
Ustawodawca wskazuje, iż nieodpłatna pomoc prawna powinna objąć przede wszystkim:
- poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym, o przysługujących jej uprawnieniach lub o spoczywających na niej obowiązkach, w tym w związku z toczącym się postępowaniem przygotowawczym, administracyjnym, sądowym lub sądowoadministracyjnym;
- wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania jej problemu prawnego;
- sporządzenie projektu pisma w sprawach, o których mowa w pkt 1 i 2, z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowoadministracyjnym;
- nieodpłatną mediację;
- sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postępowaniu sądowoadministracyjnym, oraz poinformowanie o kosztach postępowania i ryzyku finansowym związanym ze skierowaniem sprawy na drogę sądową.
Ustanowienie pełnomocnika z urzędu – co to oznacza?
Uwzględnienie wniosku o przyznanie pełnomocnika z urzędu jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. W kwestiach nieuregulowanych do pełnomocnictwa urzędowego mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące pełnomocnictwa procesowego, którego źródłem jest oświadczenie woli strony jako mocodawcy.
Do wypowiedzeniu pełnomocnictwa przez mocodawcę mają odpowiednie zastosowanie do wypowiedzenia pełnomocnictwa adwokatowi (radcy prawnemu), którego dla strony ustanowił sąd.
Warto podkreślić, iż brak jest ustawowych przesłanek do skutecznego żądania ustanowienia kolejnego pełnomocnika z urzędu, po wypowiedzeniu przez stronę pełnomocnictwa pierwszemu adwokatowi lub radcy prawnemu z urzędu. Ustawodawca jednak przewidział dwa wyjątki od powyższej zasady, tj. gdy:
- sąd zwolni z ważnych przyczyn pełnomocnika, na jego wniosek, od obowiązku zastępowania strony w procesie, lub
- pełnomocnik sporządził, bez zachowania zasad należytej staranności, opinię o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Istotnym jest również fakt, że pełnomocnik ustanowiony z urzędu nie traci swoich obowiązków do reprezentowania strony z chwilą ogłoszenia orzeczenia. W dalszym ciągu jest on zobowiązany do zaskarżenia orzeczenia o kosztach, jak też do zgłoszenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem.
Jego obowiązkiem jest także udzielenie stronie informacji odnoszących się do możliwości skorzystania ze skargi kasacyjnej, ponieważ są to informacje odnoszące się do orzeczenia, które wydane zostało w postępowaniu objętym umocowaniem pełnomocnika.
Niedopełnienie tych obowiązków przez pełnomocnika, co do zasady, nie upoważnia strony do powoływania się na niezawinione przez nią niedotrzymanie terminu złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie jej uzasadnienia wyroku sądu II instancji (czyt. post. Sądu Najwyższego z 18.1.2012 r., sygn. II CZ 148/11).
Ustanowienie pełnomocnika z urzędu – jaką powinien przyjąć formę?
Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu można złożyć wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych bądź jako wniosek osobny. Wniosek może przybrać formę pisemną, lecz może także zostać złożony ustnie do protokołu (strona zgłasza wniosek podczas rozprawy sądowej). Wniosek pisemny złożyć należy do sądu właściwego do prowadzenia sprawy.
Dodatkowo osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o ustanowienie pełnomocnika w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania. Sąd ten jest wówczas zobowiązany do przesłania wniosku sądowi właściwemu. Wniosek można zgłosić w każdym czasie.
Termin złożenia wniosku a odwołanie
Ustanowienie dla strony pełnomocnika na jej wniosek, złożony w rozpoczętym terminie do wniesienia odwołania, jest potrzebne, gdy przy zachowaniu normalnego toku niezwłocznie podejmowanych czynności procesowych jest możliwe zachowanie przez pełnomocnika terminu do wniesienia owego odwołania, bądź gdy strona powołuje się na okoliczności, które mogą uzasadniać przywrócenie tego terminu.
Natomiast w przypadku zgłoszenia przez stronę wniosku o doręczenie wyroku sądu II instancji z uzasadnieniem celem wniesienia kasacji oraz wniosku o ustanowienie adwokata, odpis tego wyroku sąd doręcza ustanowionemu pełnomocnikowi.
Jeżeli jednak strona bez usprawiedliwionej przyczyny, w szczególności z powodu własnej opieszałości lub niezdecydowania wystąpiła o ustanowienie dla niej pełnomocnika na kilka dni przed upływem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, wskutek czego wydanie przez sąd postanowienia o jego ustanowieniu nastąpiło już po upływie terminu do jej wniesienia, uzasadnione jest oddalenie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, chociażby adwokat złożył taki wniosek w ciągu tygodnia od ustanowienia go pełnomocnikiem strony. (czyt. post. Sądu Najwyższego z 4.3.1999 r., sygn. I PKN 596/98).
Przyznanie pełnomocnika z urzędu – kiedy sąd uwzględni wniosek?
O tym czy stronie zostanie przyznana pomoc z urzędu decyduje sąd. Przy czym decyzja ta ma charakter oceny swobodnej. Potrzeba przyznania pełnomocnika będzie zachodziła m.in., gdy strona wykaże:
- szczególną nieporadność w prowadzeniu swojej sprawy;
- sprawa ma szczególnie skomplikowany charakter.
Dodatkowo istotne jest, aby strona nie posiadała rzeczywistych możliwości zlecenia adwokatowi z wyboru prowadzenia swojej sprawy. Niemożność poniesienia kosztów profesjonalnego pełnomocnika musi mieć charakter obiektywny, tj. muszą wystąpić okoliczności na które strona nie miała faktycznego wpływu.
„Jeżeli strona zdolna do pracy nie wykorzystuje swoich możliwości zarobkowych, to nie spełnia ona przesłanek do zwolnienia od kosztów i przyznania pełnomocnika z urzędu. Do odmowy zwolnienia od kosztów sądowych osoby zdolnej do pracy zarobkowej konieczne jest ustalenie, że osoba taka z uwagi na swój zawód, sytuację osobistą i rodzinną, wiek, stan zdrowia itp. oraz istniejące w jej bliskim otoczeniu zapotrzebowanie na pracowników, ma realne możliwości wykorzystania swojej zdolności zarobkowej, a nie korzysta z niej z przyczyn społecznie nie uzasadnionych”.
Na postanowienie odmawiające ustanowienia pełnomocnika z urzędu przysługuje zażalenie, które należy wnieść w terminie tygodnia od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia do sądu, który wydał zaskarżane postanowienie.
Co powinno znaleźć się we wniosku?
Wniosek o przyznanie pełnomocnika z urzędu powinien spełniać ogólne warunki przewidziane dla pismo procesowego, właściwy wniosek wraz z uzasadnieniem oraz oświadczenie majątkowe. Omawiane pismo powinno posiadać przede wszystkim:
- miejscowość i datę sporządzenia wniosku;
- oznaczenie stron procesowych;
- wskazanie sądu rozpoznającego wniosek;
- sygnaturę pierwotnej sprawy;
- uzasadnienie wniosku;
- dowody na poparcie wskazanych we wniosku okoliczności;
- własnoręczny podpis;
- załączniki (dowody wskazane we wniosku oraz oświadczenie o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania).
