Mimo, iż jest to rzecz dalece nieprzyjemna, każdy powinien zawczasu sporządzić testament. Jest to o tyle ważne, że w razie sporządzenia dopiero na „na łożu śmierci” oświadczenia ostatniej woli, może ono zostać podważone w sądzie. Testament własnoręczny jest podstawowym rodzajem testowania, może go sporządzić każda osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawych. Istotne jest jednak, że taki dokument musi zostać sporządzony własnoręcznie (odręcznie na piśmie) przez spadkodawcę, zaś w jego sporządzeniu nie powinny pomagać osoby trzecie.
Testament własnoręczny jest czynnością prawną na wypadek śmierci, zyskującą skuteczność dopiero w chwili śmierci osoby, która jej dokonała. Najprościej rzecz ujmując, testament to jednostronna czynność prawna, odwoływalna, sporządzana w przewidzianej przez prawo formie, przez którą testator rozrządza swoim majątkiem właśnie na wypadek swojego zgonu.
W Polsce istnieje zasada „swobody testowania” – polskie prawo nie zawiera żadnych ograniczeń co do tego jakim majątkiem może dysponować spadkodawca oraz komu może przepisać swoje mienie.
Testament własnoręczny – najważniejsze cechy
W polskim porządku prawnym testament jest jedynym instrumentem służącym do rozporządzania swoim majątkiem na wypadek śmierci. To co cechuje ostatnie oświadczenie woli to jej jednostronność, osobistość, odwoływalność, formalizm oraz skuteczność wyłącznie w przypadku śmierci osoby, która oświadczenie to sporządziła.
Czym jest jednostronność i osobistość testamentu? Cechy te oznaczają, iż do ważności testamentu wymagane jest aby oświadczenie ostatniej woli złożył samodzielnie spadkodawca. Nie jest przy tym konieczne dojście tego oświadczenia do świadomości innego podmiotu, w tym spadkobiorców. Osobistość oznacza także brak możliwości upoważnienia do sporządzenia testamentu w imieniu spadkodawcy innej osoby.
Odwoływalność testamentu znaczy zaś, iż testator może w każdej chwili cofnąć swoje oświadczenie, a tym samym unieważnić sporządzony testament. Może to zrobić wobec całego testamentu, jak też wobec jego poszczególnych dyspozycji.
Formalizm odznacza się tym, iż testament może zostać sporządzony wyłącznie w formach przewidzianych przez ustawodawcę. Naruszenie wymagań formalnych, zasadniczo skutkuje nieważnością ostatniej woli spadkodawcy.
Wywoływanie skutków na wypadek śmierci, tzw. skutek mortis causa. Cecha ta oznacza, że testament nie powoduje jakichkolwiek skutków przed śmiercią testatora. Co więcej spadkodawca, aż do chwili swojej śmierci, nie jest związany postanowieniami testamentu. Zawarte w oświadczeniu ostatniej woli dyspozycje i rozporządzenia stają się skuteczne dopiero z chwilą śmierci testatora.
Jeżeli testament nie zostanie odwołany przez testatora, będzie on ważny niezależnie od ilości czasu, jaki upłyną pomiędzy jego sporządzeniem a śmiercią spadkodawcy.
Kto może sporządzić testament?
Jak już wiemy, nie każdy może sporządzić testament. Ostania wola będzie nieważna w przypadku osoby, która w chwili jej sporządzania nie była świadoma swoich czynów – dlatego nieodzowne jest posiadanie przez spadkodawcę pełnej zdolności do czynności prawnej.
Zdolność taką posiadają osoby, które ukończyły 18 lat lub, które zawarły wcześniej związek małżeński (kobiety od 16 roku życia) oraz nie zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo.
Kolejno wola testatora musi być podjęta swobodnie, bez nacisków czy przymusu ze strony osób trzecich. Powyższe wiąże się także z tym, iż w sporządzaniu testamentu może brać udział wyłącznie spadkodawca. Każda pomoc innych osób (z wyłączeniem notariusza) niesie za sobą ryzyko unieważnienia testamentu.
Testament własnoręczny – wymogi formalne
Zgodnie z art. 949 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej KC), testament własnoręczny wymaga spełnienia trzech przesłanek:
- napisania go w całości pismem ręcznym przez spadkodawcę;
- podpisania przez spadkodawcę;
- opatrzenia datą przez spadkodawcę.
Co do zasady, dla ważności testamentu spadkodawca powinien sporządzić go w całości, posługując się własnym pismem ręcznym. Oznacza to, że cały dokument powinien zostać napisany odręcznie. KC nie reguluje przy tym, jakie narzędzie piśmiennicze jest potrzebne – może być to pióro, długopis, czy flamaster (w przypadku ołówka, z uwagi na jego łatwą usuwalność, mogą zachodzić wątpliwości do to prawdziwości testamentu).
Nie jest istotny także nośnik pisma, o ile testament będzie czytelny. Można go sporządzić np. na kartce papieru z zeszytu, kartce papieru do drukowania, czy też na serwetce. Za ważny uznaje się także testament sporządzony narzędziem do pisania trzymanym w inny sposób niż ręką, m.in. palcami nogi, ustami czy protezą, zwłaszcza gdy dana osoba nie ma możliwości sporządzenia testamentu własnoręcznie.
Podpis spadkodawcy – za podpis spadkodawcy należy uznać taki znak graficzny, który pozwoli na bezsporną identyfikację autora oświadczenia woli. Dla uniknięcia problemów natury prawnej testator powinien podpisać testament pełnym imieniem i nazwiskiem lub pierwszą literą imienia i nazwiskiem. Podpis nie musi być całkiem wyraźny, wystarczy, iż stwarza możliwość odczytania nazwiska spadkodawcy każdemu, kto to nazwisko zna.
Podpis powinien być złożony pod treścią oświadczenia ostatniej woli. W razie zamieszczenia podpisu w innym miejscu testament jest ważny tylko wówczas, gdy związek podpisu z treścią rozrządzenia jest oczywisty.
Kolejnym wymogiem formalnym jest data. Spadkodawca powinien zamieścić datę na dokumencie (nośniku pisma). Ma to znaczenie w sytuacji sporządzenia kilku testamentów – wówczas ważnym testamentem pozostaje ten ostatni. KC przy tym nie mówi o miejscu w testamencie, w którym to opatrzenie datą winno nastąpić.
