Co do zasady, za wszelkie szkody dokonane osobom trzecim dokonane przez podwładnych odpowiada pracodawca. Nie oznacza to jednak, że szkoda wyrządzona przez pracownika nie obciąży go. Jeżeli pracownik wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi on odpowiedzialność materialną.
Aby jednak szkoda wyrządzona przez pracownika swojemu pracodawcy powodowała powstanie obowiązku odszkodowawczego mus zostać udowodniona wina pracownika oraz związek przyczynowy między jego zachowaniem a powstaniem szkody. Co więcej, pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia.
Szkoda wyrządzona przez pracownika – zasada winy
Zasady ponoszenia odpowiedzialności pracowniczej za wyrządzone szkody reguluje Kodeks pracy w art. 114 -122. Przepisy te mają charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących. Nie można ich zmienić bądź znieść umową (np. umową o pracę).
Spowodowanie szkody przez pracownika może przybrać postać jednorazowego działania lub zaniechania bądź też może być wynikiem czynu czy zaniechania o charakterze ciągłym. Omawiana odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy, uzależniając ją od jej rodzaju i stopnia.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 stycznia 2020 roku (sygn. II PK 228/18) stwierdził, że rodzaj winy pracownika implikuje rozmiary odpowiedzialności odszkodowawczej od pełnej odpowiedzialności, obejmującej rzeczywiste straty i utracone przez pracodawcę korzyści w przypadku winy umyślnej, do odpowiedzialności ograniczonej tylko do rzeczywistych strat pracodawcy i nieprzekraczającej trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę pracownika w razie przypisania sprawcy szkody winy nieumyślnej.
Aby pracodawca mógł żądać odszkodowania, w zachowaniu pracownika musi pojawić się wina. Kodeks pracy w przypadku odpowiedzialności pracownika za powierzone mu mienie przyjął konstrukcję winy domniemanej wskutek nienależytego wykonania obowiązków przez pracownika.
Wina może przyjąć postać umyślnej lub nieumyślnej:
- wina umyślna istnieje, gdy sprawca chce wyrządzić szkodę w mieniu pracodawcy i celowo do tego zmierza (zamiar bezpośredni) lub gdy mając świadomość szkodliwych skutków swego działania i przewidując ich nastąpienie, godzi się na nie, choć nie zmierza bezpośrednio do wyrządzenia szkody (zamiar ewentualny);
- wina nieumyślna pracownika występuje natomiast wtedy, gdy ma on możliwość przewidywania, że jego bezprawne zachowanie wyrządzi szkodę, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że szkoda nie nastąpi, bądź wówczas, gdy pracownik nie przewiduje możliwości powstania szkody, choć w okolicznościach sprawy mógł i powinien przewidzieć jej powstanie.
Winę (umyślną i nieumyślną) wyłącza:
- brak poczytalności;
- nieudolność;
- wprowadzenie w błąd;
- stan wyższej konieczności.
Szkoda wyrządzona przez pracownika – odpowiedzialność
Odpowiedzialność materialna pracowników za szkody wyrządzone pracodawcy opisana w KP jest korzystniejsza dla pracownika od zasad prawa cywilnego. Nie zawsze będzie jednak można ją zastosować.
Omawianą instytucją będzie można wykorzystać, gdy szkoda jest następstwem działania lub zaniechania pracownika w ramach obowiązków wynikających z łączącego strony stosunku pracy.
Podkreślić należy również, że pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inne osoby przyczyniły się do jej powstania lub zwiększenia, a także nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy.
Z kolei w razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych.
Wysokość odszkodowania
Do wysokości odszkodowania odnosi się art. 119 KP. Przepis ten wskazuje, iż pracownik w przypadku wyrządzenia szkody w wysokości nieprzekraczającej jego 3-miesięcznego wynagrodzenia jest zobowiązany do zapłaty odszkodowania w pełnej wysokości.
Natomiast, gdy rozmiar szkody przewyższa wspomniane 3-miesięczne wynagrodzenie pracownika, ulega ono ograniczeniu do tej wysokości. Co istotnie przepis tez oznacza również, że pracodawca żądający odszkodowania na podstawie omawianych przepisów, nie może uzupełniająco wychodzić z roszczeniami z Kodeksu cywilnego.
Podstawą do obliczania odszkodowania jest wynagrodzenie pracownika przysługujące mu w dniu wyrządzenia szkody. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 roku wysokość wynagrodzenia oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, ale bez uwzględnienia zmian w warunkach wynagradzania lub w wysokości składników wynagrodzenia wprowadzonych po dniu wyrządzenia szkody.
