W aktualnie panującym trendzie przenoszenia relacji międzyludzkich do Internetu, zniewaga jest bardzo powszechnym zjawiskiem. Potocznie można nazwać je hejtem. Niestety ludzie, którzy tak ochoczo wygłaszają swoje „opinie”, które faktycznie są wyłącznie owym hejtem, w większości nie zdają sobie sprawy z konsekwencji własnych działań.
Ustawodawca przyjął bardzo surową odpowiedzialność karną za omawiany rodzaj przestępstwa. Znieważenie innej osoby może być karane nawet więzieniem. Czym jest przestępstwo zniewagi i co za nie grozi? O tym w niniejszym artykule.
Czym jest przestępstwo zniewagi?
Przestępstwo zniewagi zostało uregulowane w art. 216 Kodeksu karnego. Przepis ten odróżnia czynność znieważenia w „realu” od tego w Internecie. Różnicując przy tym również zakres odpowiedzialności.
§ 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. § 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Dobrem chronionym przez art. 216 KK jest cześć wewnętrzna człowieka, czyli godność, dobre imię oraz szacunek. Każda czynność, która jest nakierowana na narażenie poszkodowanego na negatywne odczucia jego samego, może zostać uznana za zniewagę.
Zniewaga niejednokrotnie jest mylona ze zniesławieniem. Są to przestępstwa podobne (lecz nie identyczne) i czasami rzeczywiście prawidłowe zakwalifikowanie określonego zachowania może być utrudnione.
Orzecznictwo wypracowano stanowisko, zgodnie z którym najistotniejszą różnicą między zniewagą a zniesławieniem jest charakter oddziaływania negatywnych treści wypowiadanych przez sprawcę.
Przy zniesławieniu mamy do czynienia z postawieniem zarzutu (również takiego, które ma odzwierciedlenie w rzeczywistości), który może poniżyć pokrzywdzonego w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.
Z kolei przy znieważeniu chodzi o zarzut typowo kłamliwy, którego celem jest poniżenie lub ośmieszenie pokrzywdzonego, przy jednoczesnym zranieniu jego uczuć osobistych.
Powyższe oznacza więc, że poniżenie pokrzywdzonego w opinii publicznej lub narażenie go na utratę zaufania mu niezbędnego będzie zniesławieniem. Natomiast obrażenie pokrzywdzonego prowadzące do (subiektywnego) zranienia uczuć będzie wypełniało przesłanki zniewagi.
„W wystosowaniu do kogoś słów: złodziej itp. może, zależnie od okoliczności i zamiaru, tkwić bądź wprost tylko obelga (ty złodzieju), bądź zniesławienie (jest to złodziej), bo w pierwszym razie mamy tu do czynienia tylko z obelżywym epitetem, w drugim zaś – wręcz z przypisaniem oskarżonemu czynów występnych, gdyż złodziejem jest kto dopuszcza się kradzieży.”
Przestępstwo zniewagi może być popełnione wyłącznie umyślnie, zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. Sprawca musi zatem chcieć znieważyć pokrzywdzonego, albo przewidując, że jego słowa mogą mieć obraźliwy charakter, na to się godzić.
Jeśli sprawca podejmujący zachowania obiektywnie uznawane za obraźliwe w określonym środowisku, lecz nie ma świadomości ich negatywnego charakteru, wówczas mogą zaistnieć podstawy do zastosowania instytucji błędu co do znamion. Zgodnie z tą instytucją nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego.
Zniewaga – typ podstawowy
Podstawowy typ przestępstwa określony w § 1 art. 216 KK polega na znieważaniu innej osoby w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła.
Rozumienie czynności znieważenia należy przyjmować bardzo szeroko – będzie to więc wszelkie zachowanie, które w sposób demonstracyjny wyraża pogardę dla innej osoby, w szczególności ma poniżyć jej godność osobistą i sprawić, by poczuła się dotknięta lub obrażona.
Ustawodawca nie uregulował formy przestępstwa. Oznacza to, że do jego popełnienia może dojść w każdy sposób, m.in. słownie, pisemnie (listownie, rysunkiem, obrazem), a także gestem, w szczególności, gdy jest on obraźliwy.
Mimo, iż znieważenie dotyka subiektywnych uczyć pokrzywdzonego, to ocena zachowania sprawcy musi opierać się na kryteriach obiektywnych. Zachowanie zakwalifikowane jako zniewaga musi być powszechnie uznane za obraźliwe i naruszające godność osobistą człowieka w świetle przyjętych norm społeczno-obyczajowych. Jednocześnie sąd przy ocenie zachowania sprawcy musi brać pod uwagę uwarunkowania środowiskowe.
Zachowania sprawcy może zależeć od szczególnych uwarunkowań środowiskowych lub sytuacyjnych. Jest to o tyle ważne, że w pewnych kręgach środowiskowych zachowanie jest uznane za obraźliwe, w innych natomiast całkowicie dopuszczalne.
Omawiany rodzaj przestępstwa może zostać popełnione w trojaki sposób:
- w obecności pokrzywdzonego – zachowanie to stanowi znieważenie bezpośrednie. Zniewaga nie wymaga wyraźnego skierowania obrazy w stronę pokrzywdzonego, wystarczy aby została uczyniona w jego obecności;
- pod nieobecność pokrzywdzonego – publicznie lub z zamiarem, aby poczyniona zniewaga do niego dotarła – w tych przypadkach mamy do czynienia z znieważeniem pośrednim. Istotą tej formy przestępstwa jest jej uczynienie pod nieobecność pokrzywdzonego, celem obrazy publicznej lub z zamiarem, aby zniewaga do trafiła do adresata. Zniewaga pośrednia urzeczywistni się zarówno wówczas, gdy sprawca bezpośrednio poleci innej osobie przekazanie obelgi lub też, gdy z okoliczności towarzyszących popełnieniu komentowanego przestępstwa wynika duże prawdopodobieństwo, że obelga zostanie pokrzywdzonemu przekazana.
Zniewaga – typ kwalifikowany
W § 2 art. 216 KK ustawodawca wprowadził kwalifikowany typ przestępstwa zniewagi. Polega on na obrażeniu innej osoby za pomocą środków masowego komunikowania. Takie zachowanie jest traktowane jako szczególny rodzaj zniewagi publicznej.
Należy podkreślić, że powyższe dotyka wszelkiego hejtu w Internecie. Co za tym idzie, beztroskie obrażanie ludzi na portalach społecznościowych czy forach internetowych może być bardzo surowo karane. Osoba znieważająca inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania może nawet zostać ukarana sankcją pozbawienia wolności do roku.
Rodzaje kar
Przestępstwo zniewagi czy to w typie podstawowym czy kwalifikowanym stanowi występek ściganym z oskarżenia prywatnego. Oznacza to, że zainicjowanie postępowania karnego jest w pełni zależne od woli pokrzywdzonego. Organy ścigania nie mogą wszcząć postępowania bez wyraźnego zgłoszenia przestępstwa przez pokrzywdzonego.
Omawiany rodzaj przestępstwa w typie podstawowym znieważenia zagrożony jest karą grzywny albo karze ograniczenia wolności. Z kolei typ kwalifikowany podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Grzywna może być orzeczona od 10 do 540 stawek dziennych. Stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł ani wyższa od 2.000 zł. Kara ograniczenia wolności może być orzeczona w wymiarze od miesiąca do 12 miesięcy.
Zarówno grzywna jak i kara ograniczenia wolności mogą być orzeczone z warunkowym zawieszeniem ich wykonania. Z kolei przy karze pozbawienia wolności, jej wykonanie może być warunkowo zawieszone. W takiej sytuacji możliwe jest dodatkowo orzeczenie grzywny.
Dodatkowo w razie skazania za typ kwalifikowany zniewagi sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Wysokość nawiązki maksymalnie może wynieść 100.000 zł.
Zniewaga a łaska sędziowska
W przypadku spraw w przedmiocie zniewagi funkcjonuje instytucja tzw. łaski sędziowskiej. Jest to możliwość odstąpienia od wymierzenia kary w wypadkach przewidzianych w ustawie. Ustawodawca uzależnił możliwość jej zastosowania, od wystąpienia dodatkowych okoliczności. Sąd może odstąpić od wymierzenia kary:
- jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego (prowokacja);
- jeżeli pokrzywdzony na zniewagę sprawcy odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej sprawcy lub zniewagą wzajemną (retorsja).
W przypadku uznania prowokacji za przesłankę zastosowania łaski sędziowskiej chodzi o taki zachowanie pokrzywdzonego, które nakłoniło sprawcę do przestępnego zachowania wskutek wcześniejszego niewłaściwego zachowaniem pokrzywdzonego.
Prowokacja jest sytuacją, w której zasadniczym motywem działania sprawcy przestępstwa zniewagi jest odpowiedź na wcześniejsze wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego. Odstąpienie od kary będzie więc możliwe przy wystąpieniu współwiny po stronie pokrzywdzonego.
Z kolei retorsja zachodzi wówczas, gdy poszkodowany odpowie sprawcy za dokonaną zniewagę naruszeniem jego nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną. W tym wypadku dochodzi do czynności następczej, tj. zachowania już po znieważeniu.
Retorsji może dopuścić się wyłącznie pokrzywdzony i to wyłącznie wobec sprawcy znieważenia. Nie jest tu wymagana bezpośrednia bliskość czasowa pomiędzy zniewagą a retorsją.
Odstąpienie od kary jest instytucją zależną od uznania sądu. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1971 roku (sygn. Rw 612/17) „odstąpienie od wymierzenia kary powinno być zastosowane wówczas, gdy działanie sprawcy w swym zewnętrznym jakościowym kształcie nie różni się w sposób istotny od rodzaju i sposobu zachowania się pokrzywdzonego.
Jeśli natomiast czyn sprawcy, naruszającego zakaz karny niejako w odpowiedzi na wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego, ze względu na rodzaj, sposób, zakres i intensywność jego działania wyraźnie przekracza zawartość kryminalną uprzedniego zachowania się pokrzywdzonego, to wówczas odstąpienie do wymierzenia kary z reguły nie powinno mieć zastosowania.”
Koniecznie sprawdź:
