Zgodnie z art. 36 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej jako KRO) małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.

Przy tym każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać tym majątkiem, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Wykonywanie tego zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

Powyższe oznacza, że w sytuacjach zwykłego zarządu majątkiem, każdy z małżonków ma prawo do podejmowania autonomicznych decyzji. Zgoda małżonka jest więc wymagana jedynie w wyjątkowych sytuacjach, enumeratywnie wskazanych w ustawie.

Zgoda małżonka – istota problemu

Wymóg wyrażenia zgody drugiego małżonka na dokonanie danej czynności prawnej określa art. 37 KRO. Przepis ten dotyczy wyłącznie majątku wspólnego. Nie dotyczy natomiast takich czynności, w których stroną są oboje małżonkowie, czynności dokonywanych między małżonkami oraz czynności dotyczących majątków osobistych małżonków.

Zgoda małżonka jest oświadczeniem woli wyrażanym zawsze w stosunku do osoby trzeciej, jednakże małżonek, który owo oświadczenie wyraził, nie staje się przez to stroną czynności dokonanej przez drugiego z małżonków.

KRO nie określa, w jaki sposób małżonek powinien wyrazić swoją zgodę. Omawiana zgoda może być wyrażona zarówno przed dokonaniem czynności, jak i równocześnie z jej dokonaniem. Zgoda taka – w formie potwierdzenia – może być wyrażona również po zawarciu umowy przez drugiego z małżonków.

Jednakże owe potwierdzenie dokonane ex post (po zawarciu umowy) może narazić małżonka zawierającego umowę na odpowiedzialność odszkodowawczą względem drugiej strony, w wypadku nieprawidłowego potwierdzenia umowy.

Forma zgody i potwierdzenia powinna przyjąć formę wymaganą dla danej czynności prawnej, do której owa zgoda się odnosi. Dla przykładu: dla umowy sprzedaży nieruchomości, zgoda musi zostać wyrażona w formie aktu notarialnego. Niezachowanie wymaganej formy będzie pociągało za sobą takie same skutki, jakie wywiera niezachowania formy przy wyrażaniu pierwotnej czynności prawnej.

Zgoda małżonka – w jakich sytuacjach jest wymagana?

Przepis art. 37 § 1 KRO zawiera katalog zamknięty okoliczności, w których wymagana jest zgoda małżonka. Zasadniczo zgoda ta dotyczy czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym. Przy czym czynności te muszą znajdować odzwierciedlenie w poniżej wskazanym katalogu.

Czynności dotyczące nieruchomości

Zgoda drugiego małżonka jest wymagana do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, a także do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków. Chodzi tu przede wszystkim o umowy:

• przeniesienia własności nieruchomości (art. 155 Kodeksu cywilnego, dalej jako KC);
• zbycia i nabycia prawa użytkowania wieczystego gruntu, (art. 234 i 237 KC);
• przekazania nieruchomości, tj. nieodpłatnego przekazanie nieruchomości właściwej gminie albo Skarbowi Państwa (art. 902[1] KC)
• wniesienia nieruchomości do spółki cywilnej, spółki handlowej oraz spółdzielni;
• obciążenia nieruchomości;
• najmu, dzierżawy i leasingu;

Czynności dotyczące budynku lub lokalu

Zgodnie z art. 37 § 1 pkt 2 KRO, czynność prawna prowadząca do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, także wymaga zgody drugiego małżonka.

Przepis ten odnosi się w szczególności do zbycia, obciążenia i odpłatnego nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Przedmiotem tego prawa może być lokal mieszkalny, lokal o innym przeznaczeniu oraz dom jednorodzinny

Przepis ten dotyczy również innych praw rzeczowych ograniczonych. Znajduje więc zastosowanie do zbycia lub odpłatnego nabycia użytkowania, służebności gruntowej, służebności osobistej mieszkania oraz hipoteki.

Czynności dotyczące gospodarstwa rolnego

Kolejną grupą czynności jest zbycie, obciążenie, odpłatne nabycie i wydzierżawienie gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa.

Zgodnie z art. 55[3] KC za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Z kolei podług art. 55[1] KC, przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

• oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
• własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
• prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
• wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
• koncesje, licencje i zezwolenia;
• patenty i inne prawa własności przemysłowej;
• majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
• tajemnice przedsiębiorstwa;
• księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Czynności dotyczące darowizny z majątku wspólnego

Darowizna z majątku wspólnego wymaga zgody małżonka, za wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (życia codziennego). Za drobne darowizny należy przyjąć darowizny dokonywane m.in. z okazji świąt, urodzin, imienin, ślubu lub innego zdarzenia o charakterze osobistym.

Brak wymaganej zgody a ważność umowy

Ważność umowy określonej w art. 37 § 1 KRO, zawartej przez jednego z małżonków bez zgody drugiego z nich, zależy od potwierdzenia jej przez drugiego z małżonków.

Oznacza to, że brak zgody małżonka nie powoduje automatycznie nieważności względnej lub bezwzględnej umowy. Powoduje natomiast tzw. bezskuteczność zawieszoną, trwającą do chwili potwierdzenia (wyrażenia zgody ex post) bądź odmowy potwierdzenia danej czynności.

W przypadku potwierdzenia pierwotnie zawartą umowę uważa się za ważną od chwili jej zawarcia. Z kolei brak lub odmowa potwierdzenia skutkuje tym, że umowa jest bezwzględnie nieważna od samego początku. Na ową nieważność nie ma wpływu okoliczność, że druga strona umowy działała w dobrej wierze.

Omawiany przepis nie określa terminu do potwierdzenia umowy. W orzecznictwie podkreśla się, iż potwierdzenie może zostać złożone przez cały czas trwania wspólności ustawowej. Co więcej, uchwała Sądu

Najwyższego z dnia 5 marca 1981 roku (sygn. akt: III CZP 1/81) wskazuje, iż potwierdzenie może nastąpić nawet po śmierci małżonka, który zawarł umowę. Dotyczy to także zastępczego zezwolenia sądu – sąd może udzielić zezwolenia już po śmierci małżonka, którego zgoda była wymagana, jeżeli dobro rodziny przemawia za utrzymaniem umowy zawartej bez wymaganej zgody.

Mimo braku określenia przez ustawodawcę zawitego terminu do potwierdzenia druga strona umowy może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, termin do wyrażenia zgody ex post. Potwierdzenie powinno być w formie wymaganej dla pierwotnej umowy. Natomiast odmowa potwierdzenia nie wymaga zachowania szczególnej formy. Brak potwierdzenia w wyznaczonym terminie jest równoznaczne z odmową tego potwierdzenia.

Zgoda małżonka  – jednostronna czynność prawna

Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody małżonka jest bezwzględnie nieważna już z chwilą jej dokonania. Oznacza to, że późniejsze jej potwierdzenie przez drugiego małżonka nie jest możliwe.

Zasadniczo czynnościami jednostronnymi, które wymagają zgody drugiego z małżonków, są:

1. zrzeczenie się prawa użytkowania wieczystego gruntu oraz
2. zrzeczenie się prawa rzeczowego ograniczonego, m.in. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Podobne wzory pism:

• Zgoda współmałżonka na darowiznę
• Zgoda małżonka na zawarcie umowy najmu
• Oświadczenie małżonka o wyrażeniu zgody na darowiznę