Zasiłek opiekuńczy jest świadczeniem „celowym”. Można go wykorzystać wyłącznie w sytuacji, gdy rodzic nie ma możliwości pozostawienia dziecka z innym dorosłym członkiem rodziny.

Powyższe nie dotyczy przypadków, gdy opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. Kto ma prawo do świadczenia? Jaki jest jego wymiar? Czy z zasiłku może skorzystać oboje rodziców? Na te pytania odpowiemy w artykule.

Zasiłek opiekuńczy – komu przysługuje?

Zasiłek opiekuńczy, zgodnie z art. 32 i in. ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jest świadczeniem przeznaczonym dla pracujących rodziców, mającym na celu rekompensatę utraconych zarobków, w czasie urlopu spowodowanego koniecznością opieki nad zdrowym lub chorym dzieckiem bądź innym chorym członkiem rodziny.

Osoba chcąca skorzystać z zasiłku musi podlegać ubezpieczeniu chorobowemu. Z zasiłku opiekuńczego korzystają nie tylko opiekunowie chorych dzieci. Niejednokrotnie świadczenie wykorzystywane jest do opieki nad chorym małżonkiem lub rodzicem.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

1. dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:
   1. nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem;
   2. porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki;
   3. pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;
2. chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat;
3. chorym dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat;
4. dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat w przypadku:
   1. porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki,
   2. pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;
5. innym chorym członkiem rodziny – chodzi tu o małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

Jak jest wymiar zasiłku?

Wymiar zasiłku opiekuńczego jest uzależniony od osoby, nad którą ubezpieczony sprawuje opiekę:

• w przypadku sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do lat 8 z tytułu porodu lub choroby współmałżonka albo jego pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej zasiłek opiekuńczy wynosi 60 dni w roku kalendarzowym.
• w przypadku sprawowania opieki nad małżonkiem jako członkiem rodziny zasiłek wynosi 14 dni w roku kalendarzowym.
• w przypadku sprawowania opieki nad chorym dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności rodziny zasiłek wynosi 30 dni w roku kalendarzowym.

W przypadku wystąpienia zbiegu opieki nad dzieckiem i innym członkiem rodziny łączny wymiar pobieranego zasiłku nie może przekraczać 60 dni w roku. Niewykorzystane dni świadczenia nie przechodzą na kolejny rok kalendarzowy.

Zasiłek opiekuńczy – kiedy nie przysługuje?

Warunkiem uzyskania zasiłku opiekuńczego jest brak innej osoby w gospodarstwie domowym, która byłaby zdolna do sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny. Biorąc to pod uwagę, w pierwszej kolejności należy więc wytłumaczyć: czym jest owa „inna osoba” przebywająca w gospodarstwie domowym.

W pojęciu „innej osoby” mieszczą się członkowie rodziny, tj. rodzice, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo, pod warunkiem że są zdolni do sprawowania opieki nad małoletnim.

Za osoby niezdolne do sprawowania opieki uznaje się osoby całkowicie niezdolne do pracy lub niezdolne do samodzielnej egzystencji. Tak więc fakt przebywania innego dorosłego domownika zdolnego do sprawowania opieki wyłącza możliwość skorzystania ze świadczenia.

Kolejnym wyłącznie jest otrzymywanie przez ubezpieczonego wynagrodzenia w czasie, kiedy sprawuje on opiekę nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny.

Prawo do zasiłku jest wyłączone również w przypadku tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności przez ubezpieczonego, za wyjątkiem sytuacji, w której prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.

Prawo do zasiłku traci również ubezpieczony, który w czasie pobierania zasiłku opiekuńczego wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Warte podkreślenia jest to, że ubezpieczony traci owe uprawnienie za cały okres pobierania zasiłku, nawet jeżeli wykonywał pracę zarobkową jedynie przez 1 dzień.

System pracy zmianowej rodziców a zasiłek opiekuńczy

Rodzice aktywni zawodowo często decydują się na pracę zmianową, właśnie w celu przemiennej opieki nad dzieckiem. Takim opiekunom również przysługuje prawo do zasiłku opiekuńczego. Jednakże jego wymiar lub sposób wyliczania może być inny niż ten „standardowy”.

Prawo do świadczenia przysługuje na równi matce i ojcu małoletniego, jednakże świadczenie wypłacane jest wyłącznie jednemu z nich. Zasiłek otrzymuje rodzic, który wystąpi z wnioskiem o przyznanie zasiłku.

Przy obliczaniu zasiłku opiekuńczego w sytuacji pracy zmianowej opiekunów, należy porównywać godziny pracy rodziców przypadające na okres choroby dziecka. Jeśli w czasie sprawowania osobistej opieki przypadają dni wolne od pracy, to zasiłek przysługuje również za te dni.

Przy obliczaniu wymiaru świadczenia należy stosować zasady, zgodnie z którymi, jeśli jedno z opiekunów bądź oboje pracują w systemie zmianowym, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje za okres sprawowania opieki nad małoletnim, gdy:

• rodzice pracują na tych samych zmianach, np. w godzinach od 9 do 17; 
• rodzice pracują na różnych zmianach, ale godziny pracy częściowo się pokrywają, np. pierwszy z rodziców pracuje w godzinach od 9 do 17, drugi od 15 do 23;
• rodzice pracują na różnych zmianach, a godziny ich pracy nie pokrywają się, ale chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku długiego czasu niezbędnego na dojazd do pracy i z powrotem opiekunów, np. pierwszy z rodziców pracuje w godzinach od 9 do 17, drugi od 17 do 23, lecz oboje mają 30 min drogi do pracy i z pracy.

Dodatkowo zasiłek zostaje przyznawany również, kiedy jeden z rodziców albo oboje pracują w systemie zmianowym, a ich zmiany się nie pokrywają, lecz jedno z nich z powodu choroby, przebywania w szpitalu lub ciąży i nie ma realnych możliwości sprawowania opieki nad małoletnim.