Środki probacyjne za główne zadanie mają stawiane resocjalizację osób skazanych lub zagrożonych karą. Środki te dają szansę sprawcy na poprawę swojej sytuacji karnej w warunkach wolnościowych.
Pozwalają ona na uchronienie się przed wykonywaniem kary w całości lub części. W wyjątkowych sytuacjach przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego, skazany w przypadku pozytywnego przebiegu próby może uniknąć kary .
Ogólnym warunkiem zastosowania środków probacyjnych jest pozytywna prognoza kryminologiczna skazanego. Przy ocenie skazanego bierze się pod uwagę jego dotychczasową postawę oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa. Pozytywna prognoza zakłada, że skazany swoim zachowaniem daje gwarancję przestrzegania porządku prawnego w przyszłości.
Środki związane z poddaniem sprawy próbie stosowane są zawsze przez okres próby. Zachowanie skazanego sprzeczne z nałożonymi na niego obowiązkami w czasie próby skutkuje zarządzeniem wykonania orzeczonej wobec niego kary; podjęciem warunkowo umorzonego postępowania karnego albo odwołaniem warunkowego przedterminowego zwolnienia.
Środkami probacyjnymi są:
- warunkowe umorzenie postępowania karnego;
- warunkowe zawieszenie wykonania kary;
- warunkowe przedterminowe zwolnienie.
Warunkowe umorzenie postępowania karnego
Instytucja ta uregulowana została przez art. 66 k.k. Zgodnie z nim sąd może orzec warunkowe umorzenie postępowania, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu są nieznaczne. Co więcej, okoliczności popełnienia czynu nie mogą budzić wątpliwości.
Postawa sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia muszą gwarantować, że będzie on przestrzegał porządku prawnego. Dodatkowo skazany nie może być uprzednio skazany za przestępstwo umyślne.
Warunkowego umorzenia nie stosuje się w przypadku przestępstwa, które zgodnie z k.k. zagrożone jest karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Dodatkowo w okresie próby sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora; osoby godnej zaufania; stowarzyszenia; instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
Przy warunkowym umorzeniu sąd jednocześnie ma obowiązek nałożyć na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części. W miarę możliwości może także nałożyć obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę poszkodowanemu albo orzec nawiązkę.
Jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany, sąd obligatoryjnie podejmuje postępowanie karne. Sąd może podjąć postępowanie, w sytuacji, w której sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny. Sąd może podjąć postępowanie także w przypadku, gdy zawnioskuje o to kurator sądowy skazanego.
Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary
Warunkowe zawieszenie wykonania kary zostało unormowane przepisami art. 69-76 k.k. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności, pod warunkiem że kara ta nie przekracza 1 roku. Zawieszenie może nastąpić, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności.
Przy zawieszeniu sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.
Przy zawieszeniu wykonania kary, sąd zobowiązuje, a jeżeli orzeknięto środek karny, może zobowiązać skazanego do szeregu dodatkowych obowiązków (art. 72 k.k.).
Może to być m.in. obowiązek informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby; przeproszenia pokrzywdzonego; powstrzymania się od nadużywania alkoholu; poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji.
W okresie próby sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora; osoby godnej zaufania; stowarzyszenia; instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
Jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, sąd zarządza wykonanie kary. Dodatkowo sąd może zarządzić wykonanie kary, w sytuacji, w której sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny.
Skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.\
Warunkowe przedterminowe zwolnienie
Sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy postawa skazanego, jego właściwości i warunki osobiste uzasadniają przekonanie, że skazany na wolności będzie przestrzegał porządku prawnego (art. 77 k.k.).
Oceniając skazanego sąd bierze pod uwagę także okoliczności popełnienia przestępstwa, oraz zachowanie skazanego po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary.
Warunkowo zwolnić można po odbyciu co najmniej połowy kary. W przypadku recydywy podstawowej i wielokrotnej zwolnić można po odbyciu przez skazanego dwóch trzecich kary.
Natomiast w przypadku recydywy w zw. z przestępstwem przeciwko życiu lub zdrowiu; przestępstwem zgwałcenia; rozboju; kradzieży z włamaniem lub innego przestępstwa przeciwko mieniu popełnionego z użyciem przemocy, lub groźbą jej użycia, zwolnienie może zostać orzeczone po odbyciu trzech czwartych kary.
Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary. Skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary.
Okres próby w przypadku warunkowego zwolnienia stanowi czas pozostały do odbycia kary. Przy czym nie może być on krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat. Przy recydywie, okres próby nie może być krótszy niż 3 lata. Z kolei przy karze 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi 10 lat.
W razie odwołania warunkowego zwolnienia ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed odbyciem, po ponownym osadzeniu, przynajmniej roku kary pozbawienia wolności. W wypadku kary 25 lat pozbawienia wolności lub kary dożywotniego pozbawienia wolności przed odbyciem przynajmniej 5 lat kary.
Jeżeli w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od jej zakończenia nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.
Polecane wzory pism:
