Przychody ze źródeł nieujawnionych bądź przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych przez podatnika źródłach są traktowane przez ustawodawcę jako zyski osiągnięte z działań niezgodnych z prawem i w większości sytuacji są przestępstwami podatkowymi. Dochód taki rodzi obowiązek zapłacenia na tyle wysokiego podatku, że można go traktować jako swoistą karę finansową.

Opodatkowanie przychodów ze źródeł nieujawnionych zostało uregulowane przepisami art. 25b-25g ustaw z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako ustawa o PIT).

Przepisy te weszły w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., z wyjątkiem przepisu limitującego w czasie prawo do wydania decyzji ustalającej zobowiązanie podatkowe w tym podatku, który wszedł w życie 28 lutego 2015 r.

Przychody ze źródeł nieujawnionych – pojęcie

Definicja przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych została zawarta w art. 25b ust. 1 ustawy o PIT. Za przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzące ze źródeł nieujawnionych uważa się:

1. przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach, tj. obejmujące przychody ze źródeł wskazanych przez podatnika, ujawnione w nieprawidłowej wysokości;
2. przychody ze źródeł nieujawnionych, a więc obejmujące przychody ze źródeł niewskazanych przez podatnika i nieustalonych przez organ kontrolujący;

w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatku nad przychodami opodatkowanymi lub przychodami nieopodatkowanymi, uzyskanymi przed poniesieniem tego wydatku.

Przychody opodatkowane to wartości pozostająca w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, spełniająca łącznie następujące warunki:

1. ich pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania;
2. jest możliwe określenie lub ustalenie zobowiązania podatkowego w odniesieniu do wartości, które mają wpływ na ustalenie takiego zobowiązania, albo zobowiązanie takie zostało określone lub ustalone, albo zostały zgłoszone do opodatkowania.

Z kolei za przychody nieopodatkowane uznaje się wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, których pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania, oraz które:

1. były wolne od podatku lub zwolnione od opodatkowania na podstawie przepisów ustawy innych niż przepisy dot. rozdziału p podatku od przychodu ze źródeł nieujawnionych lub przepisów odrębnych ustaw;
2. nie podlegały opodatkowaniu na podstawie przepisów ustawy innych niż przepisy dot. rozdziału p podatku od przychodu ze źródeł nieujawnionych lub przepisów odrębnych ustaw;
3. były objęte obowiązkiem podatkowym w zakresie właściwego podatku, jednak zobowiązanie podatkowe nie powstało albo wygasło wskutek:

• zaniechania poboru podatku;
• umorzenia zaległości podatkowej;
• zwolnienia z obowiązku zapłaty podatku;
• przedawnienia

Podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania jest nadwyżka wydatków nad przychodami opodatkowanymi lub nieopodatkowanymi osiągniętymi przez podatnika w danym roku podatkowym. Obowiązek ustalenia podstawy opodatkowania spoczywa na organie podatkowym lub organie kontroli skarbowej, który prowadzi właściwe postępowanie i wydaje w tej kwestii stosowną decyzję.

Przychody opodatkowane lub nieopodatkowane, którymi podatnik pokrył wydatek, muszą, zgodnie z art. 25b ust. 3 i 4 ustawy o PIT pozostawać w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku. Przepisy nie określają okresu, z jakiego mogą pochodzić wymienione przychody.

Ważne jest jednak, aby pozostawały w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku oraz aby podatnik był w stanie je wykazać lub przynajmniej uprawdopodobnić.

Konieczność zachowania wskazanej chronologii ponoszonych wydatków i osiąganych przychodów jest istotna zarówno na etapie ustalania przez organ podatkowy, czy mamy do czynienia z przychodami nieznajdującymi pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzącymi ze źródeł nieujawnionych, jak również na etapie określania ich wysokości.

Podstawę opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych ustala właściwy organ kontrolujący w drodze decyzji. 

Powstanie obowiązku podatkowego

Wymiar podatku od przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych wynosi 75 proc. wyliczonej podstawy opodatkowania.

Obowiązek podatkowy powstaje na ostatni dzień roku podatkowego, w którym powstał ten przychód ustalony jako kwota nadwyżki wydatku nad przychodami  opodatkowanymi lub nieopodatkowanymi.

Zobowiązanie podatkowe z tytułu opodatkowania przychodów ze źródeł nieujawnionych przedawnia się po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

Ciężar dowodu

Ciężar dowodu w zakresie wykazania przychodów opodatkowanych lub przychodów nieopodatkowanych stanowiących pokrycie wydatku spoczywa w toku prowadzonego postępowania na podatniku (art. 25g ust. 1 ustawy o PIT).

Przy czym ustawa wskazuje, że reguły tej nie stosuje się do przychodów  opodatkowanych lub przychodów nieopodatkowanych znanych organowi prowadzącemu postępowanie z urzędu, lub możliwych do ustalenia przez organ na podstawie dostępnych z urzędu danych, takich jak:

1. ewidencje, rejestry lub inne dane;
2. rejestry publiczne posiadane przez inne podmioty publiczne, do których organ ma dostęp drogą elektroniczną (na zasadach określonych w przepisach ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne).

Należy przy tym podkreślić, że art. 25g ust. 3 ustawy o PIT daje podatnikowi możliwość jedynie uprawdopodobnienia uzyskania pewnych przychodów.

Jeżeli więc podatnik nieudowodnieni lub nieuprawdopodobnieni osiągniętych przez siebie przychodów, urząd skarbowy ma podstawy aby takie przychody opodatkować stawką 75 proc.