Jak rozumieć prawo cytatu i kiedy możemy z niego korzystać?
Prawo cytatu jest niejednokrotnie rozumiane jako możliwość wykorzystania 30 sekund materiału muzycznego lub minuty filmu w całym swoim materiale. Jest to przekonanie błędne.
Istotą prawa cytatu nie jest przyzwolenie na korzystanie z cudzego utworu w określonych ramach czasowych, a umożliwienie posiłkowania się cudzym utworem. Słynnym wyrokiem dla prawa cytatu jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 roku (I CK 232/04), w którym stanowisko sądu jasno określa, jak z prawa cytatu powinno się korzystać.
„Przytoczenie cudzego utworu nawet w całości jest dozwolone, jeżeli następuje w celu określonym w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przy czym przytaczany utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne dzieło.”
Wyrok ten wskazuje między innymi jedną istotną rzecz. W ramach czerpania z utworu innego autora musimy przede wszystkim wykorzystać jego utwór w relacji pomocniczej. Wykorzystać go tak, by nasz utwór nie był zwykłym powieleniem.
Utrzymanie takiej relacji uchroni nas przed ewentualnymi konsekwencjami cywilnymi lub nawet karnymi, które mogą być dotkliwe, w szczególności dla początkujących Youtuberów.
Prawo cytatu na gruncie prawa polskiego przed 2015 rokiem
Do roku 2015 regulacja twórczości Youtuberów, głównie tych zajmujących się dokonywaniem analiz różnych zjawisk społecznych była dość niepewna. W ramach art. 29 najbardziej istotnym dla nich zapisem była możliwość przytaczania w swojej twórczości cudzych utworów w ramach między innymi:
- Analizy krytycznej;
- Praw gatunku twórczości.
Opierało się to głównie na tym, że dla osób, które starały podjąć się jakiejkolwiek analizy np. zachowania innego Youtubera, musieli zrobić to w sposób jak najbardziej krytyczny i rzeczowy. To uniemożliwiało im ochronę prawną przed ewentualnymi roszczeniami o naruszenie praw autorskich.
Niejasny zapis w postaci praw gatunku twórczości utrudniał pracę sądów w zakresie określenia, czym tak naprawdę może być bardziej satyryczna, nie zawsze rzeczowa krytyka utworu innego twórcy.
Prawo cytatu na gruncie prawa polskiego po 2015 roku
O ile wcześniej można było powoływać się na wspomniany w poprzednim akapicie zapis o prawach gatunku twórczości, o tyle był on niejasny i potrzebował doprecyzowania. Momentem zwiększenia przejrzystości przepisów było dodanie art. 291 oraz art. 292. Udogodnieniem dla twórców nagrywających treści nie tylko związane z analizą krytyczną było dodanie w nowelizacji z dnia 11 września 2015 roku możliwości stosowania prawa cytatu w ramach;
- Parodii;
- Pastiszu;
- Karykatury;
- Polemiki.
Co więcej, ustawodawca wraz z nowelizacją unormował możliwość włączenia całego cudzego utworu do utworu, jeżeli włączenie jest niezamierzone oraz nie ma znaczenia dla utworu, do którego cudzy utwór został włączony.
Regulacja ta zwiększyła pozycję prawną Youtuberów, którzy wielokrotnie w swoich materiałach posiłkują się cudzymi utworami, tak by móc uatrakcyjnić swój materiał i zarazem dotrzeć z przekazem do szerszej widowni.
Korzystanie z prawa cytatu wymaga oznaczenia autora
Z samej natury cytatu istotne jest, by pamiętać o tym, że cytat zawsze posiada swojego twórcę, którego powinniśmy oznaczyć w naszym dziele. W związku z powyższym na podstawie art. 34 nie można zapomnieć, że w ramach czerpania z cudzego utworu należy oznaczyć autora oraz źródło, z którego pozyskaliśmy utwór, inaczej wciąż jesteśmy zagrożeni ewentualnymi roszczeniami twórcy użytego utworu.
Co więcej, nawet jeżeli w pełni legalnie cytujemy dany utwór, art. 35 przestrzega nas, że wykorzystanie cudzego utworu jest dozwolone w zakresie normalnego użytku oraz w momencie, gdy nie uderza w słuszne interesy twórcy utworu wykorzystywanego.
- ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych;
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r. (I CK 232/04).
Autor: Przemysław Szot
Polecane wzory pism:
