Wspomniane L4 udzielane jest przez odpowiedniego lekarza i ma za zadanie pomóc w szybszym powrocie ubezpieczonego do zdrowia oraz odzyskania przez niego zdolności do świadczenia pracy.
Niestety wiele osób wykorzystuje zwolnienia lekarskie do celów czysto prywatnych, m.in. na wyjazd wakacyjny czy też przeprowadzenie remontu mieszkania.
Należy jednak zdać sobie sprawę, że wykorzystanie zwolnienia lekarskiego i pobieranie zasiłku chorobowego, do celów innych, niż te na które zostało udzielone, jest niezgodnie z podstawowymi zasadami pracowniczymi. Chcąc ukrócić owy proceder, ustawodawca stworzył szereg mechanizmów pozwalających pracodawcy oraz urzędnikom ZUS przeprowadzić kontrolę ubezpieczonych.
L4 – czym właściwie jest?
Zwolnienie lekarskie jako dokument stanowi usprawiedliwienie nieobecności ubezpieczonego w pracy. Stanowi również podstawę do wypłacenia zasiłku chorobowego za czas absencji pracownika w zakładzie pracy. Lekarz wystawiający L4 wysyła je do ZUS. Odpis zwolnienia wydaje ubezpieczonemu, aby ten dostarczył je pracodawcy.
Zwolnienie lekarskie wystawiane jest na okres powrotu ubezpieczonego do zdrowia. Zazwyczaj trwa od dnia wizyty u lekarza lub od dnia następnego. W szczególnych wypadkach – jeżeli pracownik nie był zdolny do wykonywania swojej pracy w dniach poprzednich – lekarz może wystawić zwolnienie obejmujące do 3 dni poprzedzających badanie.
Pracodawca czy ZUS – kto jest uprawniony do kontroli pracownika?
Kontrola zwolnień lekarskich jest dwojaka. Pierwsza z nich dotyczy strony formalnej, tj. weryfikacji, czy druk zwolnienia lekarskiego przedstawiony przez pracownika jest autentyczny i został rzeczywiście wystawiony przez lekarza. Druga z kolei dotyka kwestii prawidłowości wykorzystywania zwolnienia pracownika z celem samego zwolnienia.
Podział możemy zauważyć również w samej kwestii podmiotów kontrolujących. Zależne jest to od ilości zatrudnionych pracowników w zakładzie pracy. W firmach zatrudniających nie więcej niż 20 ubezpieczonych kontrolę przeprowadza ZUS.
Wynika to z faktu, iż zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, w takich zakładach to ZUS wypłaca ubezpieczonym zasiłki chorobowe.
Dotyczy to także kontroli zwolnień do 33. dnia choroby w roku kalendarzowym, kiedy to pracownik otrzymuje wynagrodzenie chorobowe od pracodawcy, a nie z ZUS. Przy czym prawo pracowników ZUS do kontroli dotyczy jedynie tego, czy pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie zgodnie z jego przeznaczeniem. Prawo przeprowadzenia kontroli formalnej pozostaje w dalszym ciągu przy pracodawcy.
Trzeba jednak zauważyć, że nawet w przypadku kontroli prowadzonej przez zakład ubezpieczeń, pracodawcy nie zostali całkowicie pozbawieni wpływu na kontrolę zwolnień. Mogą oni wnioskować do ZUS o przeprowadzenie kontroli wobec konkretnego pracownika. Przy czym wniosek musi zostać właściwie uzasadniony swoimi wątpliwościami wobec ubezpieczonego.
Z kolei, kiedy przedsiębiorca zatrudnia więcej aniżeli 20 pracowników, prawo do kontroli zwolnień lekarskich, zarówno formalnej i prawidłowości wykorzystania zwolnienia, mają pracodawcy. Jest to podyktowane tym, iż w owym wypadku to pracodawcy wypłacają zasiłki chorobowe.
Kontrola prawidłowości wykorzystywania L4
Kontrola prawidłowości wykorzystania zwolnienia polega na sprawdzeniu przez uprawniony podmiot czy pracownik pobierający zasiłek chorobowy rzeczywiście przeznacza ten czas na rekonwalescencje.
Kontrolujący w czasie inspekcji ubezpieczonego powinien mieć na względzie zalecenia lekarskie otrzymane wraz ze zwolnieniem. Jest to ważne, gdyż niejednokrotnie w ocenie lekarza wykonywanie przez pracownika niektórych czynności nie ma wpływu na poprawę stanu jego zdrowia.
I tak, o ile pracownik zachowuje się zgodnie z zaleceniami lekarza, kontroler nie ma prawa uznać np. że nieprzebywanie ubezpieczonego w domu stanowi naruszenie obowiązków pracowniczych.
„Podczas kontroli należy brać pod uwagę indywidualną sytuację życiową pracownika. Pracownik przebywający na L4 może wykonywać różne czynności niezbędne dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (np. wychodzić do apteki czy sprawować opiekę nad małoletnim dzieckiem) oraz zmieniać miejsce pobytu na czas leczenia”.
Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że nawet jeżeli zachowanie ubezpieczonego nie ma wpływu na jego rekonwalescencje, ale dotyczy czynności zarobkowych, stanowi poważne naruszenia prawa. Takie zachowanie grozi zarówno karami administracyjnymi, jak również zwolnieniem dyscyplinarnym.
„Wystarczy, że w czasie orzeczonej niezdolności do pracy ubezpieczony wykonuje „pracę zarobkową” i nie jest niezbędne badanie, czy była ona niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego. Wykonywanie pracy zarobkowej niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia stanowi samodzielną negatywną przesłankę prawa do zasiłku”.
Kontrola formalna L4
Mimo, że obecnie w większości wypadków zwolnienia lekarskie zostają wystawiane w formie elektronicznej, kontrola formalna wciąż musi być podejmowana. Dzieje się tak, gdy L4 zostanie wystawione w formie papierowej (ZUS ZLA).
W takim wypadku pracodawca ma obowiązek ustalić, czy dostarczony przez pracownika dokument nie został sfałszowany. Jeżeli zachodzi takie podejrzenie, wtedy pracodawca powinien wystąpić do lekarza wystawiającego zwolnienie o wyjaśnienie sprawy.
Pracodawca może także dokonać kontroli, czy dane zaświadczenie zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich. Kontrola ta ma na celu ustalenie, czy lekarz wystawił zaświadczenie zgodnie ze stanem zdrowia pacjenta lub, czy odpowiednio określił datę ustania niezdolności do pracy.
Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że zwolnienie wystawione zostało bezprawnie, pracodawca ma obowiązek do wystąpienia o wyjaśnienie sprawy do właściwej jednostki ZUS. Następnie, postępowaniem takim zajmują się inspektorzy zakładu ubezpieczeń. Dopiero po rozpoznaniu sprawy ZUS informuje pracodawcę o wynikach postępowania.
Co, jeżeli zwolnienie zostało wykorzystane bezprawnie?
W sytuacji, gdy w wyniku kontroli wyjdzie, że w czasie zwolnienie lekarskiego ubezpieczony wykorzystywał go w innym celu niż poratowanie zdrowia, traci on prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego.
Powyższe dotyczy w szczególności wypadków, gdy pracownik:
- wykonuje pracę zarobkową w okresie niezdolności do pracy;
- wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem.
Jeżeli wynik kontroli jest negatywny, ubezpieczony traci prawo do zasiłku za cały okres zwolnienia, wypłata zasiłku zostaje wstrzymana, a wpłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych pracownikowi zasiłków bieżących lub zostają ściągnięte w trybie egzekucji administracyjnej.
Jeżeli pracownik w ostatnim dniu trwania zasiłku chorobowego podejmie pracę zarobkową, w razie przeprowadzenia kontroli, traci on prawo do zasiłku za cały okres zwolnienia. Będzie on również zobowiązany do zwrócenia pobranych już kwot.
Nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia a rozwiązanie umowy o pracę
Wykorzystanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem, w szczególności wykonywanie w okresie niezdolności do pracy aktywności zarobkowej, może być przyczyną rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Nie jest to jednak obowiązkiem pracodawcy. Nie zawsze wykazanie nieprawidłowego wykorzystania zwolnienia uzasadnia zwolnienie dyscyplinarne.
W praktyce, rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia wymaga rażącego zawinienia przez pracownika. Oznacza to, że nie wystarczy zwykłe zawinienie spowodowane niedbalstwem czy nieostrożnością.
Postępowanie ubezpieczonego musi charakteryzować się rażącym stopniem zawinienia oraz umyślnością. Będzie to miało miejsce w szczególności w sytuacji, gdy pracownik symulował chorobę w celu przedłużenia urlopu wypoczynkowego, bądź wykorzystał L4 do podjęcia pracy sezonowej (podejmie dodatkową pracę).
