W sytuacji, gdy ustalenie ojcostwa nie nastąpiło w drodze domniemania ojcostwa męża matki dziecka bądź uznanie dziecka przez ojca, stosuje się sądowe ustalenie ojcostwa. W tym celu do sądu rodzinnego należy złożyć pozew o ustalenie ojcostwa.
Pozew o ustalenie ojcostwa może zostać złożony w każdym czasie, po urodzeniu się dziecka. Warunkiem jest, że dziecko musi urodzić się żywe. Ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka bądź domniemany ojciec dziecka.
Dziecko i matka wytaczają powództwo przeciwko domniemanemu ojcu. Z kolei domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo przeciwko dziecku i matce, natomiast gdy matka nie żyje – przeciwko dziecku. Co więcej, powództwo o ustalenie ojcostwa może wytoczyć również prokurator.
Domniemanie ojcostwa
Zgodnie z art. 85 § 1 k.r.o., domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym (300), a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym (181) dniu przed urodzeniem się dziecka.
W przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji domniemywa się również, iż ojcem jest ten, kto był dawcą komórki rozrodczej.
Najistotniejszym elementem w ustaleniu ojcostwa, jest fakt obcowania domniemanego ojca z matką dziecka w okresie koncepcyjnym, uregulowanym ustawowo. Ciężar dowodowy ciąży na stronie powodowej. Pozwany może również udowodnić, że nie obcował z matką dziecka w wyżej wskazanym okresie.
Wzruszenie domniemania
Domniemanie określone w art. 85 § 1 k.r.o. jest wzruszalne. Okoliczność, iż matka dziecka w okresie koncepcyjnym obcowała także z innymi mężczyznami, może być podstawą do wzruszenia domniemania.
Domniemanie ojcostwa może wzruszyć również badanie u ojca i dziecka kwasu dezoksyrybonukleinowego, tj. DNA. Dowodem może być także badanie krwi – zwłaszcza w układzie HLA.
Nazwisko dziecka
W przypadku sądowego ustalenia ojcostwa sąd ma obowiązek nadać dziecku nazwisko w wyroku ustalającym ojcostwo. Jeżeli jednak dziecko ukończyło trzynaście lat, do zmiany nazwiska jest potrzebna jego zgoda.
Sąd nadaje dziecku nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców. Mogą oni wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Takie oświadczenie rodzice powinni złożyć najpóźniej przed zamknięciem rozprawy apelacyjnej.
Jeżeli rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca.
Władza rodzicielska
Władza rodzicielska, na mocy art. 93 § 1 k.r.o. przysługuje obojgu rodzicom. Zgodnie z tym przepisem władza przysługuje również ojcu, którego ojcostwo zostało ustalone przez sąd.
Oczywiście, jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd może również orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców – w tym wypadku ojca.
Alimenty
Łącznie z ustaleniem ojcostwa, matka dziecka powinna zadbać o alimenty dla małoletniego. Wysokość alimentów zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz od możliwości zarobkowych i majątkowych domniemanego ojca dziecka.
Roszczenia matki dziecka
Prócz alimentów, ojciec dziecka zobowiązany jest do przyczynienia się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swojego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące.
Co więcej, jeśli ojcostwo mężczyzny niebędącego mężem matki zostało uwiarygodnione jeszcze w czasie ciąży, matka dziecka może żądać, ażeby ojciec jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył adekwatną sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu.
Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać również, aby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia te przysługują matce także w sytuacji, gdy dziecko urodziło się nieżywe.
Wskazane powyżej roszczenia matki dziecka przedawniają się z upływem trzech lat od dnia porodu.
Właściwość sądowa
Sądem właściwym rzeczowo do rozpoznania sprawy jest sąd rejonowy – wydział rodzinny i opiekuńczy. Sądem właściwym miejscowo natomiast jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, bądź sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona powodowa. Wybór sądu należy do powodów.
Legitymacja procesowa
Ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka, a także domniemany ojciec dziecka. Matka dziecka oraz domniemany ojciec nie mogą jednak wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności.
Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Z kolei domniemany ojciec wytacza powództwo przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje – przeciwko dziecku. W przypadku śmierci dziecka, które rozpoczęło już postępowanie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni (potomkowie).
O ustalenie ojcostwa może się zwrócić również prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.
Wartość przedmiotu sporu
Wartość przedmiotu sporu stanowi suma wartości roszczeń majątkowych dziecka i wartości roszczeń majątkowych jego matki.
W przypadku dochodzenia od ojca dziecka świadczenia alimentacyjnego – należy ująć żądaną kwotę alimentów i pomnożyć ją przez 12 (miesięcy), np. żądane alimenty zostały wyliczone na kwotę 500 zł miesięcznie – wartość przedmiotu sporu wyniesie więc 6 tys. zł (500 × 12).
Z kolei przy żądaniu kwoty na pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu, w wartości przedmiotu sporu należy ująć całą tą kwotę.
Zgodnie z art. 21 Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli w pozwie dochodzone będą oba powyżej wskazane roszczenia, zlicza się ich wartość.
Udzielenie zabezpieczenia
K.r.o. nie stawia przeszkód, aby już w pozwie o ustalenie ojcostwa zgłosić wniosek o udzielenie zabezpieczenia na alimenty.
Koszty postępowania
Na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, od pozwu w sprawie o ustalenie ojcostwa i roszczeń z tym związanych nie pobiera się opłaty.
