Aby móc sporządzić testament, spadkobierca musi posiadać pełna zdolność do czynności prawnych. Taką zdolność posiadają osoby, które ukończyły 18 lat lub, które zawarły wcześniej związek małżeński (kobiety od 16 roku życia) oraz nie zostały ubezwłasnowolnione. Osoby dysponujące swoim majątkiem muszą mieć zdolność testowania w chwili sporządzania testamentu. Chwila otwarcia spadku nie ma tu znaczenia.
Jeżeli testament nie zostanie odwołany przez testatora, będzie on ważny niezależnie od ilości czasu, jaki upłyną pomiędzy jego sporządzeniem a śmiercią spadkodawcy.
W przypadku, jeżeli np. spisaliśmy testament notarialny, następnie zaś sporządzimy następny – holograficzny, wtedy za obowiązujący zostanie uznany testament własnoręczny. Odmienna sytuacja będzie miała miejsce, jeżeli testamentu własnoręcznego nie opatrzylibyśmy datą sporządzenia. Wtedy obowiązujący będzie testament opatrzony najpóźniejszą datą.
Testament może przyjąć wiele form, jednakże przyjmując podział kodeksowy, dzielimy je na zwykłe oraz szczególne.
Testamenty zwykłe
Testamenty zwykłe to holograficzne (własnoręczne), notarialne oraz allograficzne. Mogą być one sporządzone w każdym czasie, przez każdą osobę, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych.
Testament holograficzny własnoręczny
Zgodnie z art. 949 § 1 k.c. testament ten będzie ważny, o ile spadkodawca sporządzi go w całości pismem ręcznym, podpiszę i opatrzy datą. Testament sporządzony przy pomocy komputera lub maszyny do pisania będzie nieważny. To samo dotyczy sytuacji, kiedy testament sporządzi w naszym imieniu pełnomocnik.
Należy pamiętać, że testament bez podpisu spadkodawcy będzie nieważny. Brak daty natomiast nie spowoduje nieważności testamentu. Wyjątkiem będzie sytuacji w której spadkodawca sporządzi inny testament, który zostanie opatrzony datą.
Testament sporządzony własnoręcznie nie wymaga świadków. Jednakże dla bezpieczeństwa naszego majątku warto powiadomić zaufaną osobę o sporządzeniu swojej ostatniej woli. Testament można również oddać na przechowanie notariuszowi – fakt ten zostanie odnotowany w Notarialnym Rejestrze Testamentów.
Testament notarialny
Testament sporządzony zostaje w obecności notariusza. Ma on formę aktu notarialnego (art. 950 k.c.). To notariusz spisuje oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy, następnie odczytuje ją na głos. Jeżeli testator nie zgłasza zastrzeżeń, podpisuje się on pod aktem.
Testament allograficzny
Testament allograficzny zgodnie z art. 951. § 1 k.c. może zostać sporządzony ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego, w obecności dwóch świadków.
Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. W sytuacji kiedy spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
Urzędnik oraz świadkowie testatora muszą być obecni w czasie składania oświadczenia wyrażającego jego ostatnią wolę, spisania protokołu, jego odczytania i podpisania. Obecność jedynie przy odczytaniu protokołu wcześniej przygotowanego, jest niewystarczająca.
Testamentu allograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.
Testamenty szczególne
Do testamentów szczególnych zaliczamy: testament ustny, podróżny oraz wojskowy. Testamenty te mogą być sporządzone jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Dodatkowo posiadają one swoją „datę ważności”.
Testament ustny
Testament ustny będzie ważny, jeżeli spadkodawca złoży oświadczenie swojej ostatniej woli ustanie, w obecności co najmniej trzech świadków (art. 952 § 1 k.c.). Testament ten nie może zostać złożony w każdych okolicznościach. Testament taki może być sporządzony tylko wtedy, jeżeli:
- istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy;
- wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Obawa rychlej śmierci jest pojęciem nieostrym. Przesłanką ta musi zatem być zawsze badana indywidualnie i oceniana w zależności od okoliczności sprawy. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 lutego 2008 roku (sygn. akt: I CSK 381/07), stwierdził, że „obawa rychłej śmierci nie może być utożsamiana z lękiem ani strachem przed śmiercią. Wymaga bowiem świadomości po stronie spadkodawcy zbliżającej się śmierci. Obawa może być wynikiem podeszłego wieku, nagłej choroby, nieszczęśliwego wypadku. Istotną rolę odgrywają także subiektywne przekonania samego spadkodawcy oparte na rzeczywistych zdarzeniach”.
Drugą przesłanką jest szczególna okoliczność uniemożliwiająca lub w znaczny sposób utrudniająca zachowanie zwykłej formy testamentu. Tak jak w przypadku powyżej, stwierdzenie to jest niezdefiniowane w kodeksie.
Należy więc uznać, że za szczególne okoliczności to zjawiska mające wpływ na życie spadkobiercy, a na które nie ma on żadnego wpływu. Może to być np. klęski naturalne, jak również nieważność testamentu allograficznego.
Potwierdzenie treści
Testament ustny dla swej ważności wymaga potwierdzenia pisemnego lub sądowego. Obie te możliwości się wzajemnie wykluczają. Niepotwierdzenie treści testamentu ustnego skutkuje jego nieważnością.
Pismo stwierdzające treść testamentu ustnego powinno być sporządzone przez jednego ze świadków lub przez osobę trzecią. Powinno zawierać miejsce, datę oraz treść oświadczenia ostatniej woli testatora, miejsce i datę potwierdzenia testamentu, podpis testatora, świadków i osoby sporządzającej pismo.
Potwierdzenie sądowe polega na ustaleniu i potwierdzeniu testamentu przez sąd. Obywa się to przez zgodne oświadczenia świadków złożone przed sądem. Potwierdzenie to może nastąpić wyłącznie w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku.
Testament podróżny
Na mocy art. 953 k.c. podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków.
Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania. Następnie pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.
W przypadku śmierci spadkobiercy kapitan statku lub samolotu przekazuje sądowi rejonowemu właściwemu dla pierwszego portu polskiego, do którego statek zawinął. Za granicą testament przekaże polskiemu urzędowi konsularnemu.
Testament wojskowy
Przepis art. 954 k.c. w kwestii testamentów wojskowych odsyła do rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydanego w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.
Zgodnie z rozporządzeniem testament wojskowy można sporządzić tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. W chwili obecnej możliwość sporządzenia testamentu wojskowego dotyczy jedynie żołnierzy przebywających na misjach zagranicznych.
Kto może zostać świadkiem?
Przepisy ściśle określają, kto nie może być świadkiem testamentu. Art. 956 k.c. w sposób jednoznaczny reguluje, iż bezwzględnie świadkiem nie może być osoba, która:
- nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
- jest niewidoma, głucha lub niema;
- nie może czytać i pisać;
- nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
- jest skazana prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Z kolei art. 957 k.c. reguluje, że świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być także osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakaś korzyść. Nie mogą być również świadkami:
- małżonek testatora;
- krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia testatora;
- osoby pozostające w stosunku przysposobienia ze spadkodawcą.
Testament sporządzony z udziałem takiej osoby, będzie ważny z wyłączeniem postanowień, które przysparza korzyść tej osobie lub jej najbliższym.
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.2018.0.1025).
Polecane wzory pism:
