Wydziedziczenie nie jest wyłącznie dowolną decyzją spadkodawcy. Pozbawienie spadkodawcy ustawowego udziału w masie spadkowej musi być podparte ważnymi okolicznościami. Wydziedziczenie wymaga spełnienia określonych przesłanek, inaczej nie będzie ono skuteczne i nie wywrze zamierzonego skutku. W praktyce skuteczne wydziedziczenie zdarza się dosyć rzadko.
Czym jest wydziedziczenie
Zgodnie z Kodeksem cywilnym wydziedziczenie odnosi się do sytuacji, w której spadkobierca zostaje pozbawiony prawa do zachowku, które przysługuje mu z ustawy.
Na wstępie należy odróżnić, czym jest wydziedziczenie, a czym pozbawienie spadkobiercy ustawowego udziału w spadku.
Istota wydziedziczenie wiąże się z instytucją zachowku. Zachowek ma za zadanie zabezpieczyć interesy osób najbliższych pominiętych przez spadkodawcę w testamencie. Osobom tym przysługuje roszczenie względem spadkobierców, powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej.
Przepisy art. 991 k.c. mówią, że pominiętemu spadkobiercy ustawowemu w testamencie przysługuje 2/3 udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym, jeżeli jest on trwale niezdolny do pracy lub jeżeli jest on małoletnim zstępnym (potomkiem). Wszystkim pozostałym należy się 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym.
Samo pozbawienie spadkobiercy ustawowego udziału w spadku poprzez pominięcie go w testamencie nie jest wydziedziczeniem – spadkobierca dalej ma prawo do zachowku. Wydziedziczenie wymaga oddzielnego i wyraźnego oświadczenia w testamencie.
Przesłanki wydziedziczenia
Zgodnie z art. 1009 k.c. wydziedziczenia można dokonać wyłącznie w testamencie. „Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu”.
Dodatkowo wydziedziczenia nie można ograniczyć warunkiem i terminem.
Wydziedziczona może być osoba, która:
1. postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, wbrew woli spadkodawcy. Chodzi o długotrwałe, wielokrotne i nagannego zachowanie uprawnionego do zachowku. Ważne przy konstrukcji oświadczenia testatora jest potępienie zachowania wydziedziczonego. Przykładami nagannego zachowania może być:
- alkoholizm;
- narkomania;
- działalność przestępcza
- prostytuowanie się;
2. dopuściła się względem spadkodawcy albo osoby mu bliskiej umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Przesłanka dotyczy dwóch sytuacji:
- dokonania przestępstwa umyślnego – może dotyczyć zarówno osoby spadkodawcy, jak i osób mu bliskich (innych członków rodziny, jak i np. konkubenta). Czyn sprawcy musi mieć swoje odzwierciedlenie w kodeksie karnym. Co do zasady przestępstwo musi być potwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu;
- obrazy czci – nie wymaga dla swego stwierdzenia żadnego orzeczenia. Obejmuje sytuację, gdy uprawniony do zachowku w sposób częsty, publicznie obraża testatora, ubliża mu lub go oczernia.
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Oznacza to okoliczności, w których wydziedziczony w sposób trwały odmawia udzielenia wsparcia testatorowi. Dotyczy to sytuacji takich jak:
- uporczywe uchylanie się od obowiązków alimentacyjnych;
- uchylanie się od obowiązku opieki oraz pomocy niedołężnemu członkowi rodziny (spadkodawcy);
- zerwanie kontaktów rodzinnych z winy wydziedziczonego;
- Nie utrzymuje kontaktów z rodziną.
- Wszczynanie kłótni i awantur rodzinnych.
Przyczyny wydziedziczenia mające charakter stały muszą istnieć w chwili sporządzenia testamentu. W przypadku popełnienia przestępstwa przez uprawnionego do zachowku musi ono nastąpić przed wydziedziczeniem.
Osoba, która dopuściła się jednej z powyższych przesłanek wydziedziczenia, musi działać świadomie. Nie jest możliwe wydziedziczenie osoby, która z powodu stanu psychicznego (np. wieku, choroby psychicznej) nie jest w stanie świadomie albo swobodnie podjąć decyzji i wyrazić swojej woli i kierować swoim postępowaniem.
Czy przebaczenie spadkobiercy ma wpływ na wydziedziczenie?
Przebaczenie to akt woli o charakterze emocjonalnym i uczuciowym, który polega na puszczeniu w niepamięć wyrządzonych krzywd i doznanych urazów. Zgodnie z art. 1010 § k.c. jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy, to wydziedziczenie jest bezskuteczne.
Czy wydziedziczenie ma wypływ na prawa zstępnych wydziedziczonego?
Wydziedziczenia nie wywołuje skutków prawnych wobec zstępnych wydziedziczonego (tj. jego potomków). W wyniku wydziedziczenia, wydziedziczony traci prawo do żądania od spadkobierców, powołanych do dziedziczenia, zapłaty określonej sumy pieniężnej.
Jednocześnie nie jest on także spadkobiercą. W jego miejsce wchodzą jego zstępni. Zstępnym wydziedziczonego należy się zachowek, chociażby zstępny spadkodawcy żył dłużej niż spadkodawca.
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.2018.0.1025).
Podobne:
