Na początku wskazać trzeba, że inne skutki prawne występują w sytuacji zmiany wierzyciela, a inne w odniesieniu do dłużnika. Zmiana wierzyciela lub dłużnika może być następstwem zawartej umowy bądź mogą wynikać z obowiązujących przepisów prawnych ustawy.

Zmiana wierzyciela

Wierzyciel ma prawo bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, o ile nie sprzeciwia się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Razem z tą wierzytelnością przechodzą wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Forma przeniesienia wierzytelności powinna być taka sama jak forma stwierdzenia tejże wierzytelności.

Należy jednak pamiętać, że dopóki wierzyciel nie zawiadomił dłużnika o cesji, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie.

Wszelkie zarzuty, które przysługiwały dłużnikowi przeciwko zbywcy wierzytelności w chwili powzięcia wiadomości o przelewie przysługują mu również przeciwko nabywcy. Przy tym z przelanej wierzytelności dłużnik może potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie.

Nie może jednak tego uczynić w wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.

W sytuacji, kiedy dłużnik otrzymał pisemne zawiadomienie o przelewie pochodzące od zbywcy i spełnił świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, wtedy zbywca ma prawo powołać się wobec dłużnika na nieważność przelewu albo na zarzuty wynikające z jego podstawy prawnej tylko wtedy, gdy w chwili spełnienia świadczenia były one dłużnikowi wiadome.

Zbywca wierzytelności ponosi odpowiedzialność względem nabywcy za to, że wierzytelność mu przysługuje. Natomiast za wypłacalność dłużnika odpowiada tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął. 

Sytuacja osoby trzeciej, która spłaca dług za dłużnika

Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty:

• jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi;
• jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia;
• jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie;
• jeżeli to przewidują przepisy szczególne.

Wierzyciel przy tym nie może odmówić przyjęcia świadczenia, które jest już wymagalne.  Jeżeli natomiast wierzyciel został spłacony przez osobę trzecią tylko w jakiejś części, przysługuje mu co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek zapłaty częściowej.

Zmiana dłużnika

Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika w skutek:

• zawarcia umowy między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika, przy czym oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;
• zawarcie umowy między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela – oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron, jednakże będzie ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.

Każda ze stron, które zawarły umowę o przejęcie długu, może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin do wyrażenia zgody, jeżeli osoba ta nie wyrazi swojego stanowiska, będzie to traktowane na równi z z odmówieniem zgody.

Należy pamiętać, że jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a dłużnik zgody odmówił, umowę uważa się za niezawartą. W przypadku zaś, jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.

Przejmującemu dług przysługują przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik, z wyjątkiem zarzutu potrącenia z wierzytelności dotychczasowego dłużnika.

Dodatkowo przejmujący dług nie może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu; nie dotyczy to jednak zarzutów, o których wierzyciel wiedział.

Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą przejęcia długu, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia.

Polecane wzory pism:

• Wniosek o zobowiązanie dłużnika do wyjawienia majątku
• Odpowiedź do komornika na zajęcie minimalnej krajowej wzór
• Wzór odpowiedzi na zawiadomienie o zajęciu innej wierzytelności pieniężnej
• Zaskarżenie opisu i oszacowania nieruchomości wzór
• Wzór wniosku o umorzenie zaległych alimentów z funduszu alimentacyjnego
• Wzór pisma do komornika o stan zadłużenia
• Pismo do komornika że pracownik już nie pracuje