Niebieska Karta to instytucja mająca za zadanie zapewnić bezpieczeństwo rodzinie, w której stosowana jest przemoc. Może być ona założona na wniosek ofiary lub z urzędu przez organy ścigania – Policję, Prokuraturę.
Z kolei nakaz eksmisji jest uprawnieniem osoby dotkniętej przemocą domową. Jeżeli z powodu zachowania sprawcy, wspólne zamieszkanie jest szczególnie uciążliwe, sąd może wydać nakaz opuszczenia zajmowanego wspólnie mieszkania.
Przemoc w rodzinie – czym się przejawia?
Przemoc w rodzinie nie oznacza wyłącznie znęcania się fizycznego nad członkiem rodziny. Przemoc ma wiele obliczy. Może nimi być dręczenie psychiczne, wykorzystywanie ekonomiczne, a także napastowanie seksualne lub gwałty.
Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przez przemocy w rodzinie należy rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.
Niebieska Karta – czym jest?
Procedura Niebieskiej kary reguluje art. 9d ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Instytucja ta nie stanowi tylko dokumentu pod tą nazwą, a ogół wszystkich czynności podejmowanych i realizowanych przez odpowiednie organy w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.
Co istotne, Niebieska Karta obejmuje nie tylko ofiarę i sprawcę przemocy, a całą rodzinę. Nie można więc założyć „komuś” Niebieskiej Karty. Procedura ta obejmuje wszystkich członków rodziny jako wspólnotę.
Wszczęcie omawianej procedury nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie. Również prowadzenie procedury nie może zostać zakończone w skutek wyrażenia sprzeciwu przez osobę dotknięta przemocą.
Ustawodawca wprowadził ten mechanizm, aby ofiary, często zależne od sprawcy przemocy, pod jego wpływem, nie odwoływały swoich wcześniejszych oświadczeń w przedmiocie przemocy. Procedura Niebieskiej Karty toczy się bez względu na wolę osoby dotkniętej taką przemocą.
Procedura Niebieskiej Karty
Wszczęcie procedury następuje poprzez wypełnienie formularza „Niebieska Karta – A”. Wypełnia ją funkcjonariusz Policji, pracownik pomocy społecznej, oświaty, ochrony zdrowia lub gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.
W ciągu 7 dni od wszczęcia procedury, funkcjonariusz Policji ma obowiązek skontaktowania się z rodziną dotkniętą przemocą i przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. W trakcie trwania procedury Policja na bieżąco kontroluje sytuację w rodzinie, m.in. poprzez wizyty domowe nie rzadsze niż raz na 30 dni.
Niebieska Karta jest podzielona na szereg etapów:
- wszczęcie procedury;
- opracowanie indywidualnego planu pomocy;
- oddziaływanie na sprawcę przemocy;
- realizacja indywidualnego planu pomocy;
- zakończenie procedury.
W trakcie procedury, ofiary przemocy domowej, mają prawo do wielu nieodpłatnych instytucji pomocy, takich jak:
- poradnictwo psychologiczne, medyczne i prawne;
- prawo do obdukcji i zaświadczeń lekarskich;
- bezpieczne schronienia;
- uzyskanie mieszkania socjalnego;
- eksmisja sprawcy przemocy domowej.
Kiedy procedura zostaje zakończona?
Jak zostało to wspomniane, procedura Niebieskiej Karty nie może zostać zakończona na wniosek osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, a tym bardziej na wniosek sprawcy przemocy.
Zakończenie Niebieskiej Karty może nastąpić wyłącznie w przypadku:
- ustania przemocy w rodzinie i powstania uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego jej stosowania przez sprawcę oraz zrealizowania indywidualnego planu pomocy, lub
- rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań.
Zakończenie procedury Niebieskiej Karty wymaga udokumentowania tego w formie protokołu, podpisanego przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego. O zakończeniu powiadamia się podmioty uczestniczące w procedurze.
Niebieska Karta a eksmisja sprawcy
Przepis art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, daje ofiarom przemocy domowej dodatkowe narzędzie pomocowe. Jest nim nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę owej przemocy.
Z instytucji tej można skorzystać niezależnie od procedury Niebieskiej Karty – łącznie z nią lub odrębnie. Co istotne brak wcześniejszego „założenia” Niebieskiej Karty nie daje prawa sprawcy przemocy domowej do zaskarżania decyzji o eksmisji.
„(…) brak dokumentacji z procedury Niebieskiej Karty nie stanowi negatywnej przesłanki wskazanej w art. 11a PrzemDomU. ”
Wniosek o eksmisję może być złożony przez osobę doznającą przemocy w rodzinie. Złożyć go można bezpośrednio w sądzie rejonowym miejsca zamieszkania rodziny, wydziale cywilnych lub rodzinnym i opiekuńczym.
Możliwe jest także dokonanie tego przez prokuratora lub Rzecznika Praw Dziecka. Wniosek jest obłożony opłatą sądową w wysokości 100 zł. Jeżeli wnioskodawcy nie stać jest na poniesienie takich kosztów, wraz z wnioskiem o wydanie nakazu opuszczenia mieszkania może on złożyć wniosek o całkowite lub częściowe zwolnienie z konieczności ponoszenia kosztów.
Z uzasadnienia wniosku powinno wyraźnie wynikać, że przyczyną żądania eksmisji jest stosowanie przemocy w rodzinie.
Oprócz wskazania, iż sprawca przemocy domowej wypełnił swoim zachowaniem przesłanki ustawowe (z art. art. 2 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie), wnioskodawca musi wykazać, iż stosując przemoc domową, sprawca czyni wspólne zamieszkanie szczególnie uciążliwym.
Szczególna uciążliwość występuje, gdy sprawca przemocy zagraża poczuciu bezpieczeństwa osoby dotkniętej przemocą w rodzinie lub uniemożliwi korzystanie ze wspólnych pomieszczeń lub urządzeń.
„Modelowa sytuacja zobowiązująca sprawcę przemocy w rodzinie do opuszczenia lokalu występuje wtedy, kiedy strony mieszkają razem. Na dzień wniesienia niniejszego wniosku strony wspólnie zamieszkiwały, natomiast ponad wszelką wątpliwość należało przyjąć, że wyprowadzka wnioskodawczyni z domu, a właściwie jej ucieczka z dziećmi nie była dobrowolna, lecz podyktowana zachowaniem uczestnika, obawą wnioskodawczyni i jej dzieci o własne życie i zdrowie, chęcią prowadzenia spokojnego życia. Zasady doświadczenia życiowego wskazują, że na miesiąc przed maturą syna matka nie podejmuje – niezmuszona okolicznościami zewnętrznymi – decyzji o wyprowadzce z domu i zamieszkaniu ze swoją matką, a następnie wynajęciu innego mieszkania. Byłoby to nieracjonalne i nielogiczne. Dlatego też w takiej sytuacji należało uznać, że to nie ofiara przemocy w rodzinie ma uciekać przed sprawcą, a odwrotnie to sprawca przemocy w rodzinie powinien opuścić dom mieszkalny i umożliwić tym samym spokojny powrót do niego żony i dzieci.”
Eksmisja sprawcy – natychmiastowa wykonalność
Z uwagi na fakt, iż omawiana instytucja ma na celu ochronę życia i zdrowia osób doznających przemocy w rodzinie, ustawodawca przewidział regulacje, które mają na celu umożliwienie natychmiastowej egzekucji orzeczenia sądowego w sprawie.
Po pierwsze, rozprawa w przedmiocie rozpoznania wniosku o eksmisje musi odbyć się maksymalnie w przeciągu 30 dni. Termin liczony jest od dnia wpływu wniosku do sądu.
Niestety konstrukcja przedmiotowego przepisu jest wadliwa, gdyż nie gwarantuje, że wyrok zapadnie już na pierwszej rozprawie. Może się więc okazać, że z 30 dni przerodzi się w 90 dniową „batalię” sądową.
Drugą regulację stanowi zasada natychmiastowej wykonalności orzeczenia sądu pierwszej instancji. Oznacza to, że wniesienie środka odwoławczego od wyroku nie wstrzymuje jego wykonania. Jest więc możliwe usunięcie z miejsca wspólnego zamieszkania sprawcy przemocy domowej jeszcze przed rozpoznaniem apelacji.
Niebieska Karta a nakaz eksmisji – podsumowanie
Z całą pewnością istniejące statystki dotyczące występowania przemocy w rodzinie są wielokrotnie zaniżone. Wynika to z faktu, iż przemoc domowa jest tematem wstydliwym i uwłaczającym dla ofiar. Mimo iż nie jest to łatwe, osoby stykające się z przemocą w rodzinie (nie tylko same ofirary) nie powinny trwać bezczynnie, a tym bardziej bronić oprawców.
Każda osoba, która doznała przemocy ma realną możliwość zmiany swojej sytuacji. Pomocne mogą okazać się omówione w niniejszym artykule instytucje – Niebieska Karta oraz nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy. Żadna z nich nie wypływa na drugą, tak więc mogą być stosowane obok siebie lub oddzielnie.
Należy pamiętać, iż żaden z przedmiotowych instrumentów pomocy nie skutkuje bezpośrednio rozpoczęciem sprawy karnej przeciwko sprawcy przemocy domowej. Jednakże skorzystanie z nich może następczo stanowić istotny dowód w sprawach rodzinnych – rozwodowej, o kontakty z dziećmi, o pozbawienie władzy rodzicielskiej oraz w sprawie karnej.
