Opieka naprzemienna (często również określana pieczą naprzemienną) to rozwiązanie, w którym dziecko po rozstaniu rodziców przebywa pod opieką raz jednego, a raz drugiego rodzica. Występują tu podobne okresy, w jakich dziecko pozostaje z drugim z rodziców, przykładowo: dwa tygodnie u matki i dwa tygodnie u ojca.
Opieka naprzemienna – regulacja prawna
Opieka naprzemienna nie została zdefiniowana przez polski Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej KRiO). Omawiane pojęcie pojawiło się w art. art. 2 pkt 16 ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (obecnie uchylony).
Regulacja prawa materialnego
Wobec braku odpowiedniej regulacji prawnej (tu: regulacji prawa materialnego), powstaje pytanie, jak piecza naprzemienna winna być wykonywana. Odpowiednie wskazówki interpretacyjne zostały zawarte w art. 58 § 1 i § 1a KRiO.
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Art. 58 § 1a KRiO W braku porozumienia, o którym mowa w § 1, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Jakkolwiek powyższe przepisy prawne odnoszą się do ustanowienia opieki naprzemiennej przy rozwodzie, tak należy je stosować jako wytyczne przy orzekaniu opieki naprzemiennej w ogólności.
Orzeczenie o opiece naprzemiennej możliwe jest zarówno w przypadku przedstawienia przez rodziców pisemnego porozumienia o sposobie wykonywania pieczy (które to porozumienie będzie wyszczególniać sposób wykonywania opieki), lecz także wówczas, gdy rodzice nie złożą takiego wniosku.
W takim wariancie sąd uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców ma prerogatywę do określenia w wyroku rozwodowym o zasadach dotyczących sprawowania opieki naprzemiennej.
Regulacja prawa procesowego
Przepisy odnoszące się do zagadnienia opieki naprzemiennej zostały unormowane w Kodeksie postępowania cywilnego, lecz i w tym kodeksie próżno szukać omawianego zagadnienia (dalej KPC).
Treść art. 582[1] § 4 KPC wskazuje, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach. Podobne sformułowanie zostało zawarte w art. 598[22] oraz art. 756[2] § 2 KPC.
Natomiast art. 756[2] § 1 pkt 3 KPC nadmienia, że „uwzględniając wniosek o zabezpieczenie przez uregulowanie sposobu roztoczenia pieczy nad małoletnim dzieckiem poprzez mieszkanie z każdym z rodziców w powtarzających się okresach sąd może zagrozić obowiązanemu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na wypadek naruszenia ciążących na nim obowiązków”.
W trzech z powyższych przepisów (art. 582[1] § 4 KPC, art. 598[22] KPC oraz art. 756[2] § 2 KPC) użyto sformułowania „mieszkania dziecka z każdym z rodziców w powtarzających się okresach”, natomiast w ostatnim ze wzmiankowanych (art. 756[2] § 1 pkt 3 KPC) mowa o pieczy nad dzieckiem polegającej na mieszkaniu z każdym z rodziców w powtarzających się okresach.
Wszystkie zatem nawiązują do pojęcia opieki naprzemiennej, niemniej – w żadnym z nich nie występuje explicite hasło „opieki naprzemiennej” bądź „pieczy naprzemiennej”.
Brak porozumienia między rodzicami w przedmiocie opieki naprzemiennej
W chwili obecnej brak porozumienia pomiędzy rodzicami co do sposobu sprawowania opieki naprzemiennej nad małoletnim nie będzie stanowić dla wyroku rozwodowego przeszkody co do pozostawienia obojgu rodzicom władzy rodzicielskiej. Zastosowanie znajdzie tu art. 58 § 1a zd. 1 KRiO, ustanawiający dyrektywę przemawiającą za pozostawieniem przez sąd władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom.
Obecne uregulowanie prowadzi do konstatacji, że konflikt pomiędzy rodzicami nie będzie skutkował ograniczeniem ich władzy rodzicielskiej, o ile będzie to lepsze rozwiązanie z punktu widzenia dobra dziecka.
Konflikty rodziców bądź problemy we wspólnym wykonywaniu władzy rodzicielskiej będą skutkowały koniecznością wydania przez sąd odpowiednich zarządzeń (art. 109 KRiO). W takim przypadku zgodna z dobrem dziecka nie będzie piecza naprzemienna.
Opieka naprzemienna a aspekty praktyczne
Ustanowienie opieki naprzemiennej przysparza wiele trudności. W polskiej praktyce sądowej wciąż niechętnie ustanawia się pieczę naprzemienną, wskazując w tym zakresie, że silny konflikt pomiędzy rodzicami wyklucza możliwość pieczy naprzemiennej.
Warto zwrócić uwagę, że w zasadzie 3:20(2) modelowych Zasad Europejskiego Prawa Rodzinnego Dotyczących Odpowiedzialności Rodzicielskiej (http://ceflonline.net/principles/), wskazano, że właściwy organ, oceniając zasadność zastosowania pieczy naprzemiennej, powinien wziąć pod uwagę:
- wiek i opinię dziecka;
- zdolność i chęć osób, którym przysługuje władza rodzicielska, do współpracy w sprawach dotyczących dziecka, jak również ich sytuację osobistą;
- odległość między miejscem pobytu osób, którym przysługuje władza rodzicielska, a szkołą dziecka.
Opieka naprzemienna – podsumowanie
Opieka naprzemienna to rozwiązanie, które zakłada, że dziecko będzie spędzać z każdym rodzicem czas w równej mierze.
Regulacja pieczy naprzemiennej nie znalazła swego materialnoprawnego uregulowania w ustawie kodeks rodzinny i opiekuńczy, skutkiem czego nie ma ściśle określonych ram jej stosowania. Wskazuje się jednak, że orzeczenie opieki naprzemiennej możliwe będzie zarówno w przypadku przedstawienia przez rodziców pisemnego porozumienia o sposobie wykonywania pieczy, ale nie jest to element konieczny.
Najistotniejszym z punktu widzenia prawnego aspektem przemawiającym za ustanowieniem opieki naprzemiennej będzie dobro dziecka (tu rozumiane jako: możliwości psychofizyczne do spędzania równomiernego czasu z każdym z rodziców), współpraca rodziców w zakresie wzajemnego wychowania małoletniego oraz odległość pomiędzy placówką oświatową a miejscem zamieszkania każdego z rodziców.
Uwagi na marginesie
Zgodnie z art. 1 pkt 1–2 rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw z 27 lutego 2019 r. (Druk sejmowy Nr 3254) planowano wprowadzenie do KRiO szereg unormowań odnoszących się do opieki naprzemiennej.
Zgodnie z projektem, nowe brzmienie miały uzyskać art. 58 oraz art. 107 KRiO. Wedle znowelizowanego art. 58 § 1a, w braku porozumienia małżonków o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem sąd rozstrzygał uwzględniając prawo dziecka do wychowywania przez oboje rodziców.
Przewidywano też wprowadzenie § 1aa, który miał stanowić podstawę dla orzeczenia, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach.
Z kolei w treści art. 107 KRiO planowano dodać § 2a wskazujący, że sąd może określić (pozostawiając wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom), że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach.
Z wprowadzenia zmian jednak zrezygnowano. Przedłożona w dniu 9 kwietnia 2019 r. autopoprawka (Druk sejmowy Nr 3254-A) wprowadziła zmiany do projektu ustawy polegające m.in. na skreśleniu propozycji dotyczących uregulowania w KRiO opieki naprzemiennej.
Zgodnie z uzasadnieniem, istniejący obecnie stan prawny należy uznać za optymalny, mimo, że zagadnienia dotyczące tej pieczy naprzemiennej są unormowane wyłącznie w przepisach prawa procesowego.
Polecane wzory pism:
- Wniosek o przysposobienie dziecka żony wzór
- Wniosek o zabezpieczenie pieczy nad dzieckiem wzór
- Wniosek o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka wzór
- Wniosek o ustanowienie opiekuna prawnego dla małoletniego dziecka wzór
- Wniosek o zmianę sposobu ograniczenia władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem
